Chỉ số nghèo đa chiều (MPI - Multidimensional Poverty Index) là gì? Cách tính

Hình minh hoạ (Nguồn: pk.undp)

Chỉ số nghèo đa chiều

Khái niệm

Chỉ số nghèo đa chiều trong tiếng Anh gọi là: Multidimensional Poverty Index.

Chỉ số nghèo đa chiều là chỉ số được đưa ra trong Báo cáo Phát triển con người năm 2010 của UNDP để thay thế cho HPI trong đo lường đói nghèo tổng hợp. Chỉ số này bổ sung cho cách đo lường dựa trên tiền tệ qua việc xem xét nhiều sự thiếu thốn mà con người có thể phải chịu đựng và sự chồng chéo giữa chúng. 

Cũng giống như HPI, MPI phản ánh mức độ thiếu hụt của mỗi cá nhân theo ba khía cạnh: sức khỏe, giáo dục và mức sống, đồng thời thể hiện số lượng người nghèo (phải chịu đựng một lượng thiếu thốn nhất định) và mức độ thiếu thốn mà các hộ gia đình thường phải chịu đựng. 

Tuy cùng đo lường nghèo đói trên ba khía cạnh như HPI nhưng các chỉ báo trong mỗi khía cạnh MPI nhiều hơn và được dùng chung cho các quốc gia trên thế giới. Cụ thể:

- Thứ nhất là khía cạnh sức khỏe, được đo lường bằng hai chỉ báo: 

+ Tình trạng tử vong ở trẻ em - hộ được coi là nghèo nếu trong hộ gia đình có một hay nhiều trẻ bị chết; 

+ Tình trạng dinh dưỡng – hộ được coi là nghèo nếu hộ gia đình có ít nhất một người lớn hoặc trẻ em bị suy dinh dưỡng.

- Thứ hai là khía cạnh giáo dục được đo lường bằng hai chỉ báo: 

+ Số năm đi học - hộ được coi là nghèo nếu không có thành viên nào trong gia đình học hết bậc tiểu học; 

+ Tình trạng đi học của trẻ em – hộ được coi là nghèo nếu có ít nhất một đứa trẻ trong độ tuổi đi học từ 1 – 8 tuổi) không được học.

- Thứ ba là khía cạnh mức sống được đo lường bằng sáu chỉ báo: 

+ Điện – được coi là nghèo nếu hộ gia đình không được sử dụng điện; 

+ Tình trạng vệ sinh – được coi là nghèo nếu hộ gia đình không có nhà vệ sinh đã được nâng cấp/ đủ tiêu chuẩn hoặc phải dùng chung (theo định nghĩa của Mục tiêu phát triển thiên niên kỉ); 

+ Nước uống – được coi là nghèo nếu hộ gia đình không được dùng nước sạch hoặc nguồn nước sạch cách nhà 30 phút đi bộ (theo định nghĩa của Mục tiêu phát triển thiên niên kỉ); 

+ Nền nhà – được coi là nghèo nếu hộ gia đình có nền nhà bằng đất, cát hoặc phế thải xây dựng; 

+ Nhiên liệu đun nấu – được coi là nghèo nếu gia đình nấu bằng củi, than củi hoặc chất thải; 

+ Tài sản – được coi là nghèo nếu hộ gia đình không sở hữu một trong các tài sản: đài, ti vi, điện thoại, xe đạp, xe máy.

Dựa vào chỉ báo, người ta tính điểm để xác định mức thiếu hụt của hộ gia đình. Việc tính điểm dựa trên qui định, ba khía cạnh sức khỏe, giáo dục và mức sống có tổng số điểm là 10 và mỗi khía cạnh chiếm trọng số như nhau là 3 1/3. 

Mỗi khía cạch sức khỏe và giáo dục có hai chỉ báo, vì vậy mỗi chỉ báo chiếm trọng số là 5/3 (hoặc 1,67). Khía cạnh mức sống hợp lí có sáu chỉ báo vì thế mỗi chỉ báo chiếm trọng số là 5/9 (hoặc 0,56).

Công thức tính

MPI được tính theo công thức sau: MPI = H x A

Trong đó:

H là chỉ số đếm đầu phản ánh tỉ lệ nghèo đa chiều (diện nghèo đói).

A là mức độ nghiêm trọng trung bình của nghèo đói đa chiều.

A cho biết tỉ trọng của các chỉ báo thành phần có trọng số, mà các chỉ báo này phản ánh tình trạng thiếu thốn trung bình của người nghèo.

(Tài liệu tham khảo: Kinh tế công cộng, TS. Vũ Cương, PGS.TS Phạm Văn Vận, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân)