Chỉ số nghèo khổ con người (HPI - Human Poverty Index) là gì? Công thức tính

Hình minh hoạ (Nguồn:bizhkmag)

Chỉ số nghèo khổ con người 

Khái niệm

Chỉ số nghèo khổ con người trong tiếng Anh gọi là: Human Poverty Index.

Chỉ số nghèo khổ con người HPI là một chỉ số tập hợp các đặc tính khác nhau về khía cạnh chất lượng cuộc sống con người cho phép đánh giá tổng hợp mức độ nghèo khổ của cộng đồng. HPI tập trung phản ánh sự bần cùng về ba khía cạnh thiết yếu của cuộc sống con người, đó là: sức khỏe, giáo dục và mức sống.

Các loại chỉ số HPI

- HPI-1: để đánh giá mức độ nghèo của con người ở các quốc gia đang phát triển.

- HPI-2: để đánh giá mức độ nghèo của con người ở các quốc gia có thu nhập cao nhằm phản ánh tốt hơn sự khác biệt kinh tế xã hội.

Các khía cạnh được đo lường bởi chỉ số HPI

- Thứ nhất là sức khỏe được biểu hiện bằng cuộc sống khỏe mạnh và lâu dài: quốc gia sẽ bị coi là nghèo nếu có tỉ lệ chết sớm cao. Điều này được đo bằng chỉ báo tỉ lệ dân cư không sống đến tuổi 40 (đối với HPI-1) và tuổi 60 (đối với HPI-2);

- Thứ hai là tri thức: quốc gia sẽ bị coi là nghèo nếu có nhiều người dân không biết chữ hoặc không có khả năng đọc và viết thành thạo. Điều đó được đo lường bằng chỉ báo tỉ lệ người lớn mù chữ (đối với HPI-1) và tỉ lệ người lớn trong độ tuổi 16- 65 thiếu các kĩ năng đọc và viết thành thạo (đối với HPI-2);

- Thứ ba là mức sống: thể hiện ở tình trạng không được tiếp cận đầy đủ tới những điều kiện kinh tế chung, đo bằng trung bình không trọng số của hai chỉ báo: 

Tỉ lệ dân số không được tiếp cận bền vững tới nguồn nước hợp vệ sinh và tỉ lệ trẻ thiếu cân so với tuổi (đối với HPI-1) và đo bằng tỉ lệ người dân dưới chuẩn nghèo thu nhập (50% trung bình của phần thu nhập khả dụng của hộ gia đình đã điều chỉnh) (đối với HPI-2)

- Ngoài ra, HPI-2 còn đo lường theo khía cạnh thứ tư- đó là việc bị loại ra ngoài xã hội, được đo bằng chỉ báo tỉ lệ người dân bị thất nghiệp lâu dài (từ 12 tháng trở lên).

Phương pháp tính

- HPI-1 được tính theo công thức:

Trong đó:

α = 3;

P1: xác suất sống chưa đến tuổi 40 (x 100);

P2: tỉ lệ người lớn mù chữ;

P3: trung bình không trọng số của số dân không sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh và trẻ thiếu cân so với tuổi.

Trung bình không trọng số của hai chỉ số được dùng để đo sự thiếu hụt về mức sống hợp lí và được tính như sau:

Trung bình không trọng số= 1/2 (số dân không sử dụng nguồn nước hợp vệ sinh) + 1/2 (trẻ thiếu cân so với tuổi)

- HPI-2 được tính theo công thức:

Trong đó:

P1: xác suất sống chưa đến tuổi 60 (x 100);

P2: tỉ lệ người lớn thiếu kĩ năng đọc viết chức năng;

P3: tỉ lệ số dân dưới chuẩn nghèo thu nhập (50% trung bình của phần thu nhập khả dụng của hộ gia đình đã điều chỉnh);

P4: tỉ lệ thất nghiệp lâu dài (từ 12 tháng trở lên) và α = 3.

(Tài liệu tham khảo: Kinh tế công cộng, TS. Vũ Cương, PGS.TS Phạm Văn Vận, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân)