Hàng hóa công cộng có thể loại trừ là gì?

Hàng hóa công cộng có thể loại trừ

Định nghĩa

Hàng hóa công cộng có thể loại trừ có tên gọi đầy đủ là hàng hóa công cộng có thể loại trừ bằng giá.

Hàng hóa công cộng có thể loại trừ bằng giá là những hàng hóa mà lợi ích do chúng tạo ra có thể định giá.

Chẳng hạn như, việc đi lại qua cầu có thể loại trừ bằng giá, bằng cách đặt các trạm thu phí ở hai đầu cầu. Các câu lạc bộ tư nhân thường chỉ cung cấp các dịch vụ cho một nhóm nhỏ các hội viên. Thẻ hội viên của các câu lạc bộ này có thể được trao đổi trên thị trường. Bằng cách tham gia câu lạc bộ và trả hội phí, các hội viên cùng chia nhau gánh chịu chi phí duy trì các dịch vụ và trang thiết bị của câu lạc bộ mà họ đang cùng sử dụng.

Mức phí và số hội viên tối đa sẽ được quyết định bởi các hội viên hiện tại để tránh nguy cơ tắc nghẽn.

Đối với những hàng hóa công cộng (HHCC) có thể loại trừ bằng giá thì quan điểm chung là nên dùng giá cả để loại trừ bớt việc tiêu dùng HHCC. Tuy nhiên, giải pháp này vẫn có thể gây tổn thất phúc lợi xã hội nếu việc tiêu dùng hàng hóa đó chưa đạt đến điểm tắc nghẽn.

Lí do là, khi hàng hóa đó không bị tắc nghẽn, tức là việc tiêu dùng chúng không có tính cạnh tranh, thì chúng sẽ tạo ra ngoại ứng tích cực. Cơ chế giá sẽ làm xã hội không được hưởng đầy đủ những lợi ích ngoại ứng này.

Ví dụ

Hình 2-14 mô tả ví dụ về việc qua lại một chiếc cầu.

Trục hoành là số lượt qua cầu và trục tung là mức phí. Nhu cầu qua lại chiếc cầu này sẽ phụ thuộc vào mức phí. Nếu phí càng cao thì các cá nhân càng hạn chế việc qua lại cầu, và số lượt qua cầu sẽ giảm. Vì thế, đường cầu về việc qua lại cây cầu này có chiều dốc xuống như bình thường.

Vì công suất thiết kế của chiếc cầu là Qc nên Qc là điểm tắc nghẽn. Nếu số lượt qua cầu tối đa là Qm thì sẽ không có hiện tượng tắc nghẽn, tức là chi phí phục vụ thêm một lượt qua cầu bằng 0.

Nếu việc qua cầu được thực hiện miễn phí thì số lượt qua cầu sẽ đạt Qm và lợi ích xã hội nhận được nhờ cây cầu là toàn bộ tam giác OEQm. Nhưng nếu một hãng tư nhân đứng ra xây dựng và thu phí qua cầu tại mức P* thì số lượt qua cầu sẽ chỉ còn Q*.

Một số lượt qua cầu mà lợi ích chung của chúng lớn hơn chi phí xã hội biên (=0) sẽ không được thực hiện (Qm-Q*), cho dù hãng tư nhân thu được một doanh thu từ phí bằng diện tích OP*AQ*. Tổn thất xã hội là diện tích tam giác tô đậm AQ*Qm.

(Tài liệu tham khảo: Giáo trình Kinh tế công cộng, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân)