Tổng thống Mỹ được bầu ra như thế nào?

Sau 23 ngày nữa, cử tri Mỹ sẽ chính thức đi bỏ phiếu bầu tổng thống mới.

Năm nay, dưới ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhiều khía cạnh của cuộc chạy đua vào Nhà Trắng đã trở nên khó đoán hơn. Câu hỏi lớn nhất bây giờ là cuộc bầu cử sẽ đi về đâu sau khi đương kim Tổng thống Trump dương tính với COVID-19.

Sức khỏe của ông Trump sẽ được theo dõi cẩn thận trong vài ngày tới và nếu bệnh tình của ông trở nặng, cuộc bầu cử có thể bị ảnh hưởng khá lớn. Trong một số trường hợp, nếu không thể đảm đương công việc tranh cử, ông Trump thậm chí có thể phải rời cuộc đua.

Dữ liệu của Dự án Bầu cử Mỹ (Đại học Florida) cho thấy hơn 4 triệu cử tri Mỹ đã đi bỏ phiếu sớm, cao gấp 50 lần so với con số 75.000 cử tri bỏ phiếu sớm cùng thời điểm năm 2016. 

Các chuyên gia về bầu cử dự đoán số lượng cử tri bỏ phiếu sớm có thể dẫn đến trường hợp kết quả không được công bố vào đêm bầu cử mà có thể mất vài ngày hoặc vài tuần để kiểm phiếu.

Cũng vì ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 mà cuộc bầu cử năm 2020 sẽ lưu danh lịch sử như là một trong những cuộc đua tổng thống khác thường nhất từng được tổ chức tại Mỹ.

Bất chấp các yếu tố bất ổn, có một số khía cạnh của quá trình bầu cử đã được định rõ trong Hiến pháp Mỹ như The Telegraph liệt kê dưới đây:

Cử tri Mỹ đi bỏ phiếu ngày nào và liệu ông Trump có can thiệp?

Quá trình bầu chọn tổng thống Mỹ rất phức tạp, gồm nhiều bước khác nhau. 

Năm nay, cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu bầu tổng thống mới vào ngày 3/11, sau đó đến đại cử tri vào ngày 14/12. Tiếp đến, Quốc hội tiến hành kiểm phiếu đại cử tri và chính thức công bố kết quả vào ngày 6/1/2021. Cuối cùng, tổng thống mới tuyên thệ nhậm chức vào ngày 20/1/2021.

Đương kim Tổng thống Trump từng đề cập đến khả năng trì hoãn cuộc bỏ phiếu trong một đoạn tweet đăng ngày 30/7.

"Nhờ kế hoạch bỏ phiếu phổ thông qua thư (mừng là không phải bỏ phiếu vắng mặt), 2020 sẽ là năm bầu cử sai lệch và gian lận nhất trong lịch sử nước Mỹ. Đây sẽ là nỗi xấu hổ khủng khiếp của chúng ta. Liệu tôi có nên hoãn bầu cử cho đến khi cử tri bỏ phiếu đúng cách, bảo mật và an toàn hay không?", ông Trump viết trên Twitter.

Dù từng bỏ phiếu qua thư trong quá khứ nhưng ông Trump vẫn lập luận việc bỏ phiếu qua thư dễ kéo theo gian lận. Các chuyên gia cho biết hành vi gian lận bầu cử dưới các hình thức là cực kì hiếm ở Mỹ.

Ngày bầu cử tổng thống Mỹ không được đề cập trong Hiến pháp, do đó về mặt lí thuyết thì ngày bầu cử có thể được hoãn lại. Tuy nhiên, Hiến pháp lại qui định tổng thống mới sẽ phải tuyên thệ nhậm chức vào tháng 1 năm sau.

Hơn nữa, Quốc hội Mỹ (gồm Thượng viện và Hạ viện) mới có quyền thay đổi ngày bầu cử và Đảng Dân chủ đang chiếm đa số ghế tại Hạ viện nên ông Trump khó lòng mà trì hoãn ngày bầu cử được.

Hệ thống bỏ phiếu phổ thông hoạt động như thế nào?

Cuộc bỏ phiếu bầu tổng thống là một lựa chọn đơn giản giữa ứng viên của Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Thỉnh thoảng, một ứng viên của bên thứ ba sẽ tham gia cuộc đua, ví dụ như nam rapper Kanye West năm nay, song rất hiếm khi họ đạt được nhiều phiếu bầu hoặc tạo ra tác động lớn.

Bất kì ứng viên tổng thống tiềm năng nào cũng phải đáp ứng ba tiêu chí: Là công dân Mỹ từ khi sinh ra; ít nhất 35 tuổi; và sống ở Mỹ ít nhất 14 năm.

Lưỡng đảng sẽ tổ chức bầu cử sơ bộ và họp kín trên khắp đất nước để chọn ra ứng viên đại diện từng đảng trong lá phiếu. Các ứng viên Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa chính thức được chọn và công bố trong đại hội đảng toàn quốc vào mùa hè.

Hệ thống bầu cử của Mỹ không hề đơn giản, vì các nhà khai quốc lập hệ thống này vào năm 1787. Ở thời điểm đó, một ứng viên tổng thống không thể thực hiện một chiến dịch tranh cử quốc gia và không có nhiều cơ sở để xác định một công dân Mỹ thực thụ.

Các nhà khai quốc không chọn bầu tổng thống Mỹ bằng phiếu bầu phổ thông trực tiếp do lo ngại rằng các bang qui mô và đông dân có thể nắm quyền quyết định người chiến thắng.

Giáo hội Công giáo La Mã có một hệ thống gọi là Hồng y đoàn, có nhiệm vụ bầu chọn Giáo hoàng. Lấy hình mẫu từ Hồng y đoàn, hệ thống đại cử tri của Mỹ ra đời. Đại cử tri đoàn là tập hợp các cá nhân hiểu biết và ưu tú nhất từ các bang, có trách nhiệm bầu chọn tổng thống Mỹ dựa trên phẩm chất của ứng viên.

Do đó, về lí thuyết, khi cử tri Mỹ bỏ phiếu vào ngày 3/11, họ chính là đang bỏ phiếu cho đại cử tri chứ không phải cho ứng viên. Đại cử tri là các quan chức nhà nước hoặc nhân vật cấp cao trong đảng nhưng họ thường không được nêu tên trên lá phiếu.

Sau cuộc tổng tuyển cử toàn quốc, mỗi đại cử tri sẽ bỏ một phiếu bầu cho một trong hai ứng viên. Tổng thống và Phó Tổng thống vừa được bầu chọn sẽ nhậm chức vào ngày 20/1/2021.

Đại cử tri đoàn hoạt động ra sao?

Toàn bộ 50 bang và thủ đô Washington đều có một số lượng đại cử tri nhất định, tương ứng với qui mô của từng bang.

Mỗi bang nhận được ít nhất ba phiếu bầu đại cử tri, tương đương tổng số thượng nghị sĩ và hạ nghị sĩ của bang trong Quốc hội. Hiện nay Quốc hội Mỹ có 535 đại diện đến từ các bang.

Thủ đô Washington cũng nhận được ba phiếu đại cử tri, nâng tổng đại cử tri trên toàn quốc lên 538 người.

California - bang lớn nhất tại Mỹ - có 55 phiếu bầu đại cử tri, sau đó đến Texas với 38 phiếu. New York và Florida mỗi bang có 29 phiếu.

Ngoại trừ Maine và Nebraska, các bang còn lại áp dụng qui tắc "được ăn cả, ngã về không". Do đó, nếu ứng viên giành được đa số phiếu bầu phổ thông, người đó cũng nhận được toàn bộ số phiếu bầu đại cử tri.

Để trở thành tổng thống, một trong hai ứng viên cần phải đạt ít nhất 270 trong tổng 538 phiếu bầu đại cử tri.

Mặc dù Hiến pháp Mỹ không qui định đại cử tri phải tuân theo đa số phiếu bầu phổ thông, nhiều bang có luật yêu cầu đại cử tri phải làm như thế.

Một số đại cử tri từng đệ đơn kiện, tuy nhiên vào tháng 7 năm nay, Tòa án Tối cao đã ra phán quyết yêu cầu đại cử tri phải tuân theo đa số phiếu bầu phổ thông ở các bang có thông qua luật đó.

Phiếu bầu của đại cử tri thường phản ánh kết quả phiếu bầu phổ thông và trong lịch sử Mỹ, chỉ có 5 tổng thống thắng phiếu bầu đại cử tri dù thua đa số phiếu bầu phổ thông. Trường hợp gần nhất là năm 2016, khi ông Trump chiến thắng đối thủ Đảng Dân chủ Hillary Clinton.

Cử tri các bang nào đang dao động?

Chìa khóa để một trong hai ứng viên giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống là tập trung vào một số bang chiến lược nhất định.

Tại Mỹ có một số bang thường khá dao động và trong các cuộc bầu cử trước thì có khi bầu cho ứng viên của Đảng Cộng hòa, khi bầu cho ứng viên của Đảng Dân chủ. Các bang này chính là chìa khóa để giành thắng lợi.

Năm nay, North Carolina, Florida, Michigan, Wisconsin, Pennsylvania và Arizona là các bang có thể quyết định kết quả cuộc bầu cử. Đây đều là các bang mà ông Trump từng giành chiến thắng suýt soát về phiếu bầu phổ thông trước bà Clinton hồi năm 2016, giúp ông chiến thắng phiếu bầu cử đại cử tri.

Duy trì lợi thế ở các bang này đóng vai trò rất quan trọng trong chiến dịch tái tranh cử của ông Trump. Tuy nhiên, theo các cuộc thăm dò cử tri gần đây thì cựu Phó Tổng thống Joe Biden đang dẫn trước ông Trump ở các bang này, cách biệt dao động trong khoảng 1 - 10 điểm %.