Quyền chọn lãi suất (Interest Rate Option) là gì? Phân loại

Hình minh họa (Nguồn: Linkhay)

Quyền chọn lãi suất (Interest Rate Option)

Khái niệm

Quyền chọn lãi suất trong tiếng Anh gọi là Interest Rate Option.

Quyền chọn lãi suất là quyền chọn mà tài sản cơ sở của nó là lãi suất hoặc tài sản gắn liền với lãi suất. Trên thị trường tài chính lãi suất là nói đến hoạt động vay và cho vay với sự tham gia của nhiều đối tượng khác nhau, từ các cá nhân đến doanh nghiệp, từ các tổ chức tài chính đến tổ chức phi tài chính.

Trong thực tế lãi suất là một chỉ tiêu thường xuyên thay đổi do chịu tác động của nhiều yếu tố khác nhau, như cung - cầu tín dụng, mức độ lạm phát hay các chính sách của chính phủ. Theo đó, nhu cầu phòng ngừa rủi ro lẫn tận dụng các cơ hội do sự biến động lãi suất đem lại để gia tăng lợi nhuận là rất lớn. 

Phân loại

Trên thị trường người ta phân loại quyền chọn lãi suất thành hai nhóm: Quyền chọn đối với lãi suất ngắn hạn và quyền chọn trái phiếu.

Quyền chọn đối với lãi suất ngắn hạn

Với quyền chọn loại này, lãi suất cơ sở là lãi suất ngắn hạn, tức là gắn liền với những khoản vay hoặc công cụ thị trường tiền tệ có thời hạn dưới 12 tháng. 

Trong trường hợp này, người mua quyền chọn có quyền, mà không phải là nghĩa vụ, cố định mức lãi suất cho một khoản vay hoặc tiền gửi với giá trị danh nghĩa nhất định, có thời hạn xác định và bắt đầu có hiệu lực vào một thời điểm cụ thể trong tương lai. 

Giá thực hiện của quyền chọn, hay chính xác hơn là lãi suất thực hiện trong trường hợp này, là mức lãi suất sẽ được áp dụng cho giao dịch vay hoặc cho vay diễn ra khi người nắm giữ quyền chọn thực hiện quyền của mình. 

Tại thời điểm đó, giá trị mà quyền chọn mang lại cho bên mua được xác định dựa vào chênh lệch giữa mức lãi suất cơ sở hiện hành trên thị trường và lãi suất thực hiện đó.Ở đây, lãi suất cơ sở của quyền chọn là lãi suất giao ngay.

Thực tế cho thấy giao dịch các quyền chọn đối với lãi suất giao ngay ngắn hạn không thực sự sôi động trên các sở giao dịch. Vì thế, các sở giao dịch đã thiết kế và đưa ra thị trường những hợp đồng quyền chọn đối với hợp đồng tương lai lãi suất ngắn hạn. 

Như vậy, nói đến hợp đồng quyền chọn lãi suất ngắn hạn là nói đến cả các quyền chọn hợp đồng tương lai lãi suất này.

Các quyền chọn lãi suất giao dịch trên sở giao dịch đều được chuẩn hóa về nội dung của hợp đồng, trong đó có những điều khoản liên quan đến tài sản cơ sở, giá thực hiện, qui mô hợp đồng, tháng đáo hạn... 

Một số đặc điểm cần chú ý khi nói về đặc tính của quyền chọn lãi suất bao gồm:

- Tài sản cơ sở: Tài sản cơ sở của quyền chọn lãi suất ngắn hạn có thể là lãi suất giao ngay hoặc hợp đồng tương lai lãi suất. Một số lãi suất tham chiếu được sử dụng phổ biến cho các quyền chọn trên thị trường này là lãi suất tín phiếu kho bạc.

- Qui mô hợp đồng: Đối với quyền chọn dựa trên một lãi suất giao ngay, qui mô hợp đồng thường là một số tiền nhất định thì mệnh giá của một khoản vay hoặc công cụ thị trường tiền tệ cơ sở là giá trị vốn danh nghĩa được sử dụng để tính toán khoản thanh toán giữa các bên khi quyền chọn được thực hiện. 

Nếu tài sản cơ sở của quyền chọn là hợp đồng tương lai lãi suất, qui mô hợp đồng quyền chọn thường được ấn định là một hợp đồng tương lai cơ sở.

- Yết giá: Tương tự như hợp đồng tương lai lãi suất, quyền chọn lãi suất ngắn hạn cũng được yết giá theo điểm chỉ số (lãi suất tham chiếu =100 - điểm chỉ số)

- Kiểu thực hiện quyền: Khác với quyền chọn lãi suất giao dịch trên thị trường OTC thường chỉ được thực hiện quyền theo kiểu châu Âu (thực hiện quyền khi quyền chọn đáo hạn), quyền chọn lãi suất trên sở giao dịch cũng áp dụng cả hình thức thực hiện quyền kiểu Mỹ.

- Phương thức thanh toán: Quyền chọn lãi suất được thanh toán bằng tiền, nghĩa là không có sự chuyển giao khoản vay hoặc công cụ tiền tệ cơ sở giữa các bên tham gia hợp đồng quyền chọn. 

Khi bên mua quyền chọn quyết định thực hiện quyền, bên bán quyền chọn có nghĩa vụ thanh toán cho bên mua khoản tiền chênh lệch phát sinh (dựa trên sự so sánh giữa giá thực hiện và lãi suất tham chiếu trên thị trường). 

Với quyền chọn có tài sản cơ sở là hợp đồng tương lai lãi suất, việc thực hiện quyền khi đáo hạn dẫn đến việc bên mua quyền chọn giữ một vị thế tương ứng đối với hợp đồng tương lai cơ sở và một khoản tiền chênh lệch phát sinh.

Quyền chọn trái phiếu

Quyền chọn trái phiếu là quyền chọn có tài sản cơ sở là một trái phiếu, thường là trái phiếu chính phủ. Như vậy, theo định nghĩa chung quyền chọn trái phiếu đem lại cho người nắm giữ nó quyền, không phải là nghĩa vụ, mua (hoặc bán) một loại trái phiếu với giá xác định vào hoặc trước một thời điểm cụ thể trong tương lai. 

Để có được quyền mua (hoặc bán) này, người mua quyền chọn trái phiếu cũng phải trả phí quyền chọn.

Trên thế giới, quyền chọn trái phiếu không được niêm yết trên nhiều sở giao dịch dành cho chứng khoán phái sinh. Hơn nữa, ở những thị trường có hiện diện sản phẩm này, hoạt động giao dịch thường cũng kém sôi động hơn so với các hợp đồng tương lai trái phiếu.

(Tài liệu tham khảo, Giáo trình Chứng khoán phái sinh & Thị trường chứng khoán phái sinh)