Bẫy thu nhập trung bình (Middle Income Trap) là gì?

Hình minh họa. Nguồn: ngkt.mofa.gov

Bẫy thu nhập trung bình (Middle Income Trap)

Định nghĩa

Bẫy thu nhập trung bình trong tiếng Anh là Middle Income Trap. Bẫy thu nhập trung bình là một tình huống mà một quốc gia bị mắc kẹt tại mức thu nhập được quyết định bởi nguồn lực nhất định với lợi thế ban đầu và không thể vượt qua mức thu nhập đó.

Sự hình thành và đặc trưng của bẫy thu nhập trung bình

- Nhìn từ trình độ phát triển, thế giới hiện nay có thể chia thành bốn nhóm. 

Nhóm thứ nhất, gồm những nước thu nhập thấp, đang trực diện với cái bẫy nghèo.

Nhóm thứ hai, gồm những nước đã đạt được trình độ phát triển trung bình từ rất lâu nhưng sau đó trì trệ cho đến ngày hôm nay. Nhiều nước ở khu vực Mỹ La tinh thuộc nhóm này.

Nhóm thứ ba, gồm những nước mới phát triển vài chục năm nay và hiện nay đã đạt mức thu nhập trung bình. Trung Quốc và một số nước ASEAN thuộc nhóm này.

Nhóm thứ tư, gồm những nước tiên tiến, có thu nhập cao như Mỹ, Nhật Bản, các nước Tây Âu...

Đáng chú ý là nhóm nước thứ hai đã chuyển sang giai đoạn trì trệ lâu dài sau khi đạt được mức thu nhập trung bình.

- Mức thu nhập thường phụ thuộc vào qui mô của nguồn lực sẵn có và lợi thế liên quan đến dân số.

Nếu thu nhập phi tiền lương là nhỏ, đất nước sẽ bị mắc trong bẫy thu nhập thấp (hoặc bẫy nghèo).

Nếu đất nước có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và dòng ngoại tệ lớn, thu nhập bình quân đầu người sẽ cao một cách tự nhiên mà không cần bất kì nỗ lực phát triển nào.

Nếu quốc gia có lợi thế và nguồn tài nguyên trung bình, nó sẽ bị rơi vào bẫy thu nhập trung bình.

- Bẫy thu nhập trung bình (cũng như những các loại bẫy khác) xảy ra khi tăng trưởng được tạo ra chỉ bằng may mắn mà không bằng những nỗ lực nghiêm túc của doanh nghiệp và Chính phủ.

Tăng trưởng chỉ phụ thuộc vào những lợi thế sẵn có thì sớm hay muộn cũng đi đến hồi kết thúc, năng lực cạnh tranh sẽ bị bào mòn trước khi đất nước đạt thu nhập cao. 

- Một nghiên cứu đáng lưu tâm của Eeckhout và Javanovic về tăng trưởng kinh tế của nhiều nước trước và sau khi toàn cầu hóa cho thấy, các nước có thu nhập trung bình thu được ít lợi ích hơn so với các nước đã phát triển bởi không có lợi thế so sánh về vốn và công nghệ.

Tình huống này giống như một khoảng trống của lợi thế so sánh để mô tả tình thế khó khăn của các quốc gia có mức trung bình thấp phải đối mặt.

Nguyên nhân của bẫy thu nhập trung bình

Ba nguyên nhân chính của bẫy thu nhập trung bình là:

(1) Sự thiếu năng động của khu vực kinh tế tư nhân về năng suất, khả năng cạnh tranh và đổi mới (đây là nguyên nhân cơ bản nhất)

(2) Không có khả năng đối phó với các vấn đề phát sinh do tăng trưởng cao như là khoảng cách giàu - nghèo, bong bóng bất động sản và cổ phiếu, suy thoái môi trường, đô thị hóa, tắc nghẽn giao thông, tham nhũng...

(3) Không quản lí đúng cách các cú sốc kinh tế vĩ mô trong thời đại toàn cầu hóa

(Tài liệu tham khảo: Bẫy thu nhập trung bình tại Việt Nam thực trạng và giải pháp, Kenichi Ohno - Lê Hà Thanh)