Tính cách (Personality) là gì? Các mô hình tính cách cơ bản
Hình minh họa. Nguồn: ABC
Tính cách (Personality)
Định nghĩa
Tính cách trong tiếng Anh là Personality. Tính cách là phong thái tâm lí cá nhân qui định cách thức hành động và sự phản ứng của cá nhân đối với môi trường xung quanh.
Tính cách được biểu hiện trong hệ thống thái độ của cá nhân và trong các phẩm chất ý chí của con người. Hay nói cách khác, tính cách của một cá nhân là sự kết hợp của các đặc điểm tâm lí mà dựa vào đó, chúng ta có thể phân biệt cá nhân này với những người khác.
Các yếu tố ảnh hưởng đến tính cách
Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành tính cách của cá nhân:
- Bẩm sinh, gen di truyền
Có những người khi mới sinh ra đã có khuôn mặt dễ gần. Những người này thường là những người cởi mở, vui vẻ, thân thiện.
- Môi trường nuôi dưỡng, học tập, văn hóa xã hội
Thứ tự được sinh ra trong gia đình cũng ảnh hưởng đến đặc tính tính cách của cá nhân.
Chẳng hạn, nếu bạn là con út trong gia đình, bạn có thể được nuông chiều hơn và có thể bạn sẽ là người ít có tính độc lập bằng anh hay chị của mình.
- Hoàn cảnh, tình huống
Khi một sinh viên tham dự tiệc sinh nhật của một người bạn thì sinh viên này có thể thể hiện những đặc điểm tâm lí như vui vẻ, hòa đồng, sôi nổi, hài hước...
Những đặc tính tâm lí này rất khác với những đặc tính tâm lí như nghiêm túc, căng thẳng, khi sinh viên này đi thi.
Các mô hình tính cách
(1) Mô hình "Mười sáu đặc điểm tính cách phổ biến"
- Con người thường có những nét tính cách đối lập nhau. Các nhà tâm lí học đã nghiên cứu sâu rộng các đặc điểm tính cách, từ đó nhận diện được 16 đặc điểm tính cách chủ yếu.
- Mỗi đặc điểm đều có hai thái cực (chẳng hạn: dè dặt đối lập với cởi mở).
- Mười sáu đặc điểm này được phát hiện là các cơ sở hành vi liên tục và ổn định, cho phép dự đoán hành vi của một cá nhân trong các tình huống cụ thể bằng cách đối chiếu các đặc điểm này với các tình huống tương ứng.
(2) Mô hình "Năm tính cách lớn"
- Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng có năm tính cách cơ bản làm nền tảng cho tất cả các tính cách khác.
- Năm tính cách đó là:
+ Tính hướng ngoại: dễ hội nhập, hay nói và quyết đoán
+ Tính hoà đồng: hợp tác và tin cậy
+ Tính chu toàn: trách nhiệm, cố chấp và định hướng thành tích
+ Tính ổn định tình cảm: bình tĩnh, nhiệt tình, tích cực, chắc chắn (tích cực) đến căng thẳng, hay lo lắng, chán nản và không chắc chắn (tiêu cực)
+ Tính cởi mở: có óc tưởng tượng, nhạy cảm về nghệ thuật và có tri thức
(3) Mô hình Chỉ số tính cách Myers-Briggs
- Mô hình Chỉ số tính cách Myers-Briggs (MBTI) là một trong những mô hình tính cách được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay.
- Chỉ riêng ở Mỹ, một năm có hơn hai triệu người sử dụng chỉ số MBTI. Nhiều công ty ở Mỹ như Apple Computer, AT&T, Citicorp, Exxon, General Electric, 3M Co. và nhiều bệnh viện, trường học đều sử dụng mô hình chỉ số tính cách này trong hoạt động tuyển dụng và bố trí nhân sự trong nội bộ công ty.
Dựa trên nhiều nghiên cứu, các nhà tâm lí học người Thụy Sĩ đã phân loại tính cách của cá nhân thành 16 loại dựa trên các yếu tố sau đây:
* Cách thức mà cá nhân tìm kiếm năng lượng để giải quyết vấn đề: Hướng ngoại (E), hay Hướng nội (I)
* Cách thức mà cá nhân tìm hiểu và nhận thức về thế giới xung quanh: Cảm quan (S) hay Trực giác (N)
* Cách thức ra quyết định: Lí trí (T) hay Tình cảm (F)
* Cách thức hành động: Quyết đoán (J) hay Lĩnh hội (P)
- Chẳng hạn, INTJ là những người nhìn xa trông rộng. Họ thường có suy nghĩ ban đầu, có động lực to lớn đối với các ý tưởng và mục đích của riêng mình. Đặc trưng của họ là hoài nghi, phê phán, phụ thuộc, quyết tâm và bướng bỉnh.
- ESTJ là các nhà tổ chức. Họ thiết thực, thực tế, thực dụng và có khả năng thiên bẩm trong công việc kinh doanh hay cơ khí. Họ thích tổ chức và điều hành các hoạt động.
- ENTP là những người khái quát hóa. Họ thường nhanh nhẹn, tài trí, giỏi nhiều thứ và thường tháo vát trong việc giải quyết những vấn đề khó nhưng lại có thể lơ đãng trước những trách nhiệm thông thường hàng ngày.
(Tài liệu tham khảo: Cơ sở hành vi của cá nhân trong tổ chức, Tổ chức giáo dục Topica)
