Ngoại ứng (Externality) là gì? Phân loại ngoại ứng

Hình minh hoạ (Nguồn: technologyreview)

Ngoại ứng

Khái niệm

Ngoại ứng còn được gọi là ảnh hưởng ngoại hiện, ngoại tác, hoặc ảnh hưởng ngoại lai trong tiếng Anh được gọi là externality.

Khi hành động của một đối tượng (có thể là một cá nhân hoặc hãng) có ảnh hưởng trực tiếp đến phúc lợi của một đối tượng khác, nhưng những ảnh hưởng đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường thì ảnh hưởng đó được gọi là các ngoại ứng.

Phân loại

Ngoại ứng có thể là ngoại ứng tiêu cực hoặc tích cực.

- Ngoại ứng tiêu cực (Negative Externality): là những chi phí áp đặt lên một đối tượng thứ ba (ngoài người mua và bán trên thị trường), nhưng chi phí đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường.

- Ngoại ứng tích cực (Positive Externality): là những lợi ích mang lại cho bên thứ ba (không phải là người mua và người bán), và lợi ích đó cũng không được phản ánh vào giá bán.

Đặc điểm

Ngoại ứng, dù là tích cực hay tiêu cực, đều có chung những đặc điểm sau:

- Chúng có thể do cả hoạt động sản xuất lẫn tiêu dùng gây ra: Một nhà máy gây ô nhiễm là ngoại ứng tiêu cực do sản xuất. Một cá nhân hút thuốc là làm nguy hiểm đến sức khoẻ những người ngồi xung quanh là ngoại ứng tiêu cực do tiêu dùng. 

- Trong ngoại ứng, việc ai là ngườỉ gây tác hại (hay lợi ích) cho ai nhiều khi chỉ mang tỉnh tương đối: Trong ví dụ về nhà máy xả chất thải trên, ngoại ứng không chỉ có thể nhìn dưới góc độ nhà máy gây thiệt hại cho ngư dân, mà trái lại cũng có thể phân tích dưới góc độ ngư trường của nông dân đã thu hẹp địa bàn hoạt động của nhà máy. 

- Sự phân biệt giữa tính chất tích cực và tiêu cực của ngoại ứng chỉ là tương đối: Cùng một hoạt động ngoại ứng, nhưng nó được đánh giá là tốt hay xấu còn tuỳ thuộc vào quan điểm của những người chịu ảnh hưởng. 

Ví dụ, một lò nướng bánh có thể tạo ra ngoại ứng tích cực cho hàng xóm, nếu người bên cạnh có thể lợi dụng hơi nóng của lò cho hoạt động kinh doanh tẩy hấp quần áo của mình. Nhưng nó cũng có thể là ngoại ứng tiêu cực nếu nhà bên kinh doanh hàng đông lạnh. 

- Tất cả các ngoại ứng đều phi hiệu quả, nếu xét dưới quan điểm xã hội: Khi xuất hiện ngoại ứng, hoặc chi phí biên hoặc lợi ích biên của tư nhân không nhất trí với chi phí biên hoặc lợi ích biên xã hội. Do đó, mức sản xuất tối ưu thị trường cũng khác với mức hiệu quả xã hội. 

(Tài liệu tham khảo:Giáo trình Kinh tế Công cộng, 2012, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân)