Hiện tượng Cư trú tách biệt trong không gian đô thị là gì?

Hình minh họa (Nguồn: ShutterStocks)

Cư trú tách biệt

Cư trú tách biệt là một cách tiếp cận sinh thái học nhân văn của trường phái Chicago trong xã hội học đô thị, được biểu hiện rõ nét nhất trong các phân tích và nghiên cứu chung quanh hiện tượng cư trú tách biệt ở đô thị như sau: "Đô thị hóa, do bản chất của nó đã dẫn tới việc cư trú riêng biệt giữa các cá nhân, các nhóm tại thành phố. Trong điều kiện cư dân tập trung đông đảo, do tính chất không thuần nhất của xã hội đô thị cũng như do những khác biệt về văn hóa, nên con người hầu như không tránh khỏi việc tự phân biệt bản thân mình với những người khác." (Theo Giáo trình Xã hội học Đô thị, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội)

Bản chất hiện tượng cư trú tách biệt

Khi phân tích hiện tượng cư trú tách biệt, các nhà xã hội học đô thị đã tập trung vào ba mặt: thành phần gia đình, vị trí xã hội, chủng tộc và sắc tộc và coi đây là những biến số chủ yếu để phân biệt các nhóm người trong phần lớn các thiết chế của xã hội. 

Cư trú tách biệt đối với gia đình

Là hiện tượng cư trú tách biệt diễn ra trong chu trình đời người nảy sinh từ chỗ: trong đời người, ai cũng thường trải qua các thời kì, từ tuổi ấu thơ, thanh niên cho đến tuổi trưởng thành, tuổi kết hôn chưa có con cái, thời kì đầu và thời kì sau khi có con, thời kì cuối khi con cái đã khôn lớn, thời kì góa bụa. Mỗi thời kì, mỗi giai đoạn tương ứng với bước tăng hoặc giảm nhân khẩu trong gia đình, đòi hỏi sự thay đổi về cư trú chung khác nhau.

Cư trú tách biệt theo vị trí xã hội

Cư trú tách biệt theo vị trí xã hội nảy sinh do cá nhân có xu hướng riêng biệt theo nghề nghiệp, trình độ học vấn hoặc thu nhập, cũng như do giai cấp và thiết chế xã hội. Tình trạng này rất hay diễn ra trong xã hội công nghiệp, vì lẽ các xã hội đã đô thị hóa cao thường có nhiều bất bình đẳng xã hội rất lớn. Chẳng hạn, ở Mỹ tình trạng bất bình đẳng về thu nhập đã được duy trì với mức độ gần như ổn định từ năm 1920 đến nay.

Cư trú tách biệt đối với chủng tộc và sắc tộc

Điều này bắt nguồn từ những khác biệt về văn hóa. Sự khác biệt về vị trí địa lí cũng gây ra những khác biệt về lợi ích và dẫn đến việc cư trú tách biệt.

Ba mặt này có thể được nghiên cứu riêng rẽ và đó là một cách phân tích đơn giản. Song thực tế phức tạp của thế giới xã hội cho biết ba mặt này thường gắn liền với nhau. Chẳng hạn, sự kì thị sắc tộc giữa người da trắng và người da đen ở các đô thị Mỹ thường gắn liền với sự chênh lệch về địa vị xã hội của hai nhóm này. (Theo Giáo trình Xã hội học Đô thị, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội)