Grab và các công ty chia sẻ xe vướng rào cản pháp lí ở Đông Nam Á

GrabWheels – vốn được tung ra ở thủ đô Indonesia trong tháng 5/2019 – dần dần mở rộng sang vùng trung tâm của Jakarta và thu hút ánh nhìn của những thanh niên trẻ tuổi, mang lại cho họ cách thức di chuyển qua những con đường hay tắc nghẽn giao thông.

Grab, có trụ sở ở Singapore, thậm chí còn dám đặt những chiếc xe tay ga điện gần trụ sở của đối thủ Gojek ở Jakarta.

Thế nhưng, thời thế đã thay đổi trong tháng 11/2019 khi hai người dùng GrabWheels bị thiệt mạng trong vụ đụng xe ở Jakarta – tai nạn chết người đầu tiên có liên quan đến xe tay ga điện. 

Qui định càng khắt khe

Hiện nay, Grab và các đối thủ phải đối mặt với qui định khắc khe hơn ở cả Jakarta và Singapore, từ đó có thể khiến họ tăng trưởng chậm lại. 

Những vụ tai nạn chết người đã khiến chính quyền khu vực của Jakarta đưa ra những hạn chế tạm thời về việc sử dụng xe máy điện: Chỉ cho phép các phương tiện này đi trên làn đường dành cho xe đạp, áp dụng giới hạn tốc độ và áp đặt độ tuổi tối thiểu cho dịch vụ này là 18 tuổi.

Các qui định lâu dài liên quan đến xe tay ga điện tử sẽ được hoàn tất vào tháng 1/2020.

Hiện tại, dịch vụ này trên ứng dụng của Grab hiển thị thông báo "GrabWheels chỉ khả dụng ở các vùng được tô sáng. Dịch vụ này sẽ sớm ra mắt ở nhiều khu vực khác!"

Các qui tắc chặt chẽ hơn của Jakarta nối tiếp bước chân của Singapore. Cụ thể, vào tháng 11/2019, Singapore đã cấm sử dụng xe máy điện trên những con đường giao thông công cộng và đường đi bộ sau một loạt các vụ va chạm liên quan đến người lái xe tay ga và người đi bộ dẫn đến nhiều thương tích cũng như cái chết của một phụ nữ lớn tuổi.

Một nhà điều hành khác, Neuron Mobility, đã dừng dịch vụ xe tay ga điện tại thị trường Singapore. Công ty cũng tạm dừng dịch vụ tại Thái Lan (nơi không có qui định nào về xe tay ga điện tử) "để thực hiện một sự thay đổi chiến lược sang Úc và New Zealand". Họ đã huy động được 18,5 triệu USD trong tháng 12 để đẩy nhanh sự thay đổi này.

Tuy nhiên, Zachary Wang, CEO và đồng sáng lập của Neuron Mobility, vẫn lạc quan về Đông Nam Á.

Nhiều thành phố phát triển nhanh tại Đông Nam Á có mật độ dân số rất cao và khiến các thành phố này "khác một chút so với nhiều thành phố phương Tây", ông nói. 

"Sự tăng trưởng mạnh mẽ về dân số và phát triển kinh tế mang đến nhiều vấn đề giao thông. Điều đó dẫn đến người dân quan tâm đến nhiều phương thức vận tải thay thế khác trong 10 năm tới."

Alan Jiang, CEO và đồng sáng lập của Beam Beam, cũng có chung quan điểm với ông Wang. Dịch vụ chia sẻ xe tay ga điện có trụ sở tại Singapore này hoạt động trên khắp châu Á và châu Đại Dương, bao gồm cả ở Hàn Quốc và thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia.

"Có một trường hợp dịch vụ thú vị [ở Malaysia], đó là mọi người thích đi xe tay ga điện của chúng tôi để vượt qua sự tắc nghẽn giao thông", ông nói. 

"Chúng tôi nghĩ rằng đây sẽ là một trường hợp thú vị ở các thành phố bị tắc nghẽn giao thông nhiều hơn ở khắp Đông Nam Á và chúng tôi nghĩ rằng Beam sẽ là một cách tuyệt vời để giảm tắc nghẽn và ô nhiễm tại các thành phố."

Theo McKinsey & Co, ngành công nghiệp chia sẻ xe tay ga điện tử mang lại yếu tố kinh tế thuận lợi. Theo báo cáo tháng 1/2019, công ty tư vấn này cho biết "chi phí mua một chiếc xe tay ga điện khoảng 400 USD", thấp hơn nhiều so với mức vài ngàn USD để mua chiếc xe hơi dùng cho dịch vụ chia sẻ xe bốn bánh.

Trong khi các giải pháp chia sẻ xe hơi cần đến vài năm để đạt điểm hòa vốn, McKinsey cho biết một nhà điều hành hàng đầu về dịch vụ chia sẻ xe tay ga điện có thể chạm ngưỡng hòa vốn trong chưa tới 4 tháng.

Grab thay đổi ra sao?

Trước khi các qui định mới tại Singapore và Jakarta được tung ra, Grab đã dự định tăng gấp đôi vào dịch vụ chia sẻ xe tay ga điện. 

DealStreetAsia ghi nhận vào tháng 6/2019 rằng công ty đang tìm hiểu phương án huy động vốn cho GrabWheels và đưa các nhà đầu tư chiến lược như nhà sản xuất thiết bị gốc hoặc đối tác công nghệ để giúp điều hành doanh nghiệp.

Nhưng chia sẻ xe tay ga điện, giống với chia sẻ xe đạp, dựa trên tiền đề cung cấp cho người dân thành thị một phương thức vận chuyển trong khoảng cách ngắn.

Tiền đề này đã khiến các nhà quan sát đặt câu hỏi liệu việc chia sẻ xe máy điện có thể tránh được số phận giống như những dịch vụ chia sẻ xe khác hay không. Những công ty Trung Quốc như Mobike và Ofo tiến hành mở rộng nhanh chóng trong khu vực nhưng cũng rời đi nhanh chóng sau khi đốt sạch tiền của nhà đầu tư và để lại một đống xe đạp bỏ hoang. 

Grab đã chấm dứt dịch vụ chia sẻ xe đạp vào cuối năm 2018.

"Ý tưởng cơ bản ở đây là dịch vụ chia sẻ phương tiện di chuyển có thể đáp ứng một số loại hành trình ngắn cho người tiêu dùng và ý tưởng này có giá trị", Mark Suckling, người đứng đầu tại Cento Ventures ở Singapore, cho biết. 

"Câu hỏi sẽ là làm thế nào để thực hiện thành công mà không gặp phải một số vấn đề như các công ty cung cấp chia sẻ xe đạp".

Mặc dù các qui định cũng góp phần dẫn đến sự sụp đổ của các nhà cung cấp dịch vụ chia sẻ xe đạp, nhưng vấn đề lớn hơn là sự bền vững của mô hình kinh doanh của họ sau khi mở rộng nhanh chóng và thổi phồng thị trường di chuyển chặng cuối, ông nói.

"Trong thị trường bị thổi phồng như thế này, nhiều công ty nhỏ lẻ sẽ thất bại, khi thành công ngắn và trung hạn thường là yếu tố quyết định ai sẽ có khả năng tiếp cận tới vốn nhiều nhất", ông nói. 

"Các startup xe tay ga điện cho thấy câu chuyện này có thể lặp lại. Theo đó, chắc chắn là họ đã rút ra được một số bài học từ các công ty chia sẻ xe đạp và do đó, chúng ta có thể thấy một mô hình kinh doanh khác hẳn và khả thi hơn dành cho các công ty chia sẻ xe tay ga điện".

Neuron và Beam đã có được nhiều bài học từ thất bại của các công ty chia sẻ xe đạp.

"Họ thất bại vì họ không có khả năng xây dựng tính kinh tế bền vững và bị mất quá nhiều xe", ông Jiang của Beam cho biết, gọi đây đơn thuần là vấn đề về hoạt động.

Ông Wang của Neuron cho biết cuộc cạnh tranh gay gắt cũng là nguyên nhân dẫn tới sự thất bại của các công ty này. "Có sự cạnh tranh gay gắt về mặt giá cả", ông nói. 

Thế nhưng, các chiếc xe tay ga điện không còn thu hút ở Jakarta. Adrian (28 tuổi) là một nhân viên văn phòng ở Jakarta và từng sử dụng dịch vụ GrabWheels thường xuyên để tới các trung tâm mua sắm sau giờ làm. Nếu đi bộ sẽ mất 15 phút, nhưng nếu đi xe điện chỉ cần 5 phút.

 "Nó rất tiện lợi, nhưng giờ thì tôi cảm thấy bình thường khi không đi xe tay ga điện nữa", ông nói. "Tôi không phiền khi phải đi bộ hoặc đi xe buýt, thậm chí phải mất thời gian hơn và chảy mồ hôi đôi chút".