Chứng khoán phái sinh (Derivatives) là gì? Các công cụ phái sinh

Chứng khoán phái sinh

Khái niệm

Chứng khoán phái sinh trong tiếng Anh gọi là Derivatives.

Chứng khoán phái sinh là những công cụ được phát hành trên cơ sở những công cụ đã có như cổ phiếu, trái phiếu, nhằm nhiều mục tiêu khác nhau như phân tán rủi ro, bảo vệ lợi nhuận hoặc tạo lợi nhuận.

Thị trường các chứng khoán phái sinh là thị trường phát hành, mua đi bán lại các chứng từ tài chính, như quyền mua cổ phiếu, chứng quyền, hợp đồng quyền chọn.

Các công cụ phái sinh

Các công cụ phái sinh rất phong phú và đa dạng, nhưng nhìn chung có bốn công cụ chính như sau:

- Hợp đồng tương lai (futures contract) là việc thỏa thuận giữa các bên về những nghĩa vụ mua bán phải thực hiện theo mức giá đã xác định cho tương lai mà không phụ thuộc vào giá trị thị trường tại thời điểm đó.

- Hợp đồng kì hạn (forward contract) là một thỏa thuận trong đó một người mua và một người bán chấp thuận thực hiện một giao dịch hàng hóa với khối lượng xác định, tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá được ấn định vào ngày hôm nay. Hàng hóa ở đây có thể là bất kì thứ hàng hóa nào: từ nông sản, tiền tệ cho tới các chứng khoán. 

Điểm khác biệt của forward với future là giá cả do hai bên tự thỏa thuận với nhau dựa theo những ước lượng mang tính cá nhân và giá này vào thời điểm giao nhận hàng hóa có thể thay đổi, tăng lên giảm xuống so với mức giá đã ký kết trong hợp đồng.

- Quyền lựa chọn cổ phiếu (Options) là quyền của các nhà đầu tư (nhưng không phải là nghĩa vụ) được mua hay bán một số lượng cổ phiếu xác định trước theo một giá đã xác định trước và thấp hơn giá hiện hành của cổ phiếu đó trên thị trường. 

Có hai loại option là option bán và option mua. Options dành cho các nhà đầu tư thích cảm giác an toàn khi họ chắc chắn họ sẽ được mua và bán với giá ấn định, họ thu lợi nhuận không cao nhưng bù lại sẽ rất ổn định.

- Hợp đồng hoán đổi (swaps contract) là việc bán một ngoại tệ nhưng đồng thời kí hợp đồng mua lại nó vào một thời điểm nào đó trong tương lai, hoặc mua một ngoại tệ nhưng đồng thời lại kí hợp đồng bán lại nó vào một thời điểm khác trong tương lai. (Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân).

Đây là một công cụ phái sinh dựa trên sự trao đổi và thực hiện hợp đồng trong lĩnh vực lãi suất và tiền tệ. Nhiều công ty, ngân hàng muốn có swaps để ấn định tỉ lệ lãi suất nhằm giảm thiểu sự bất ổn trong kinh doanh. Ngoài ra, swaps cũng rất hiệu quả trong việc huy động vốn.

(Tài liệu tham khảo: Cẩm nang đầu tư trên thị trường chứng khoán, NXB Từ điển Bách Khoa)