Thuyết X và thuyết Y của Douglas Mc Gregor là gì? Sự khác nhau cơ bản giữa hai thuyết

Thuyết X và thuyết Y

Khái niệm

Doulas Mc Gregor (1906 - 1964) đã dành cả cuộc đời mình nghiên cứu hành vi của con người trong tổ chức và đã đưa ra hai hệ thống giả thiết trái ngược nhau về bản chất và quản lí con người, đó là thuyết X và thuyết Y.

Thuyết X

- Người lao động vốn dĩ không thích làm việc và họ sẽ tránh việc nếu có thể được;

- Hầu hết mọi người phải bị ép buộc, kiểm tra, chỉ thị và đe dọa bằng hình phạt để thực hiện những mục tiêu của tổ chức; nghĩa là người quản lí phải sử dụng quyền lực tuyệt đối đối với người lao động bất cứ lúc nào và ở đâu;

- Hầu hết người lao động chỉ muốn an phận, ít tham vọng, làm việc thụ động, nên nhà quản lí phải chỉ dẫn công việc cho họ một cách tỉ mỉ.

Thuyết Y

- Người lao động không phải là không thích làm việc và họ có thể cố gắng về thể lực và tinh thần trong công việc;

- Việc kiểm tra từ bên ngoài và đe dọa bằng hình phạt không phải là biện pháp duy nhất để tạo ra những nỗ lực hoàn thành các mục tiêu tổ chức. Trong điều kiện nhà quản lí quan tâm đến mặt nhân văn của tổ chức, con người sẽ chủ động và tự giác trong việc thực hiện mục tiêu mà họ cam kết; khi đó họ không chỉ chấp nhận mà còn tìm kiếm trách nhiệm của mình;

- Mức độ cam kết với các mục tiêu tỉ lệ với mức hưởng thụ gắn liền với thành tích của họ;

- Trí tuệ con người là khả năng tiềm tàng và mới chỉ được sử dụng một phần. Trí tưởng tượng, tài khéo léo và tính sáng tạo trong việc giải quyết các vấn đề của tổ chức là khả năng rộng rãi trong quần chúng chứ không chỉ bó hẹp ở những nhà quản lí.

Sự khác nhau giữa thuyết X và thuyết Y

Hai hệ thống giả thiết này có sự khác nhau cơ bản về cách nhìn nhận và quản lí con người. Thuyết X tán thành cách tiếp cận bi quan, tiêu cực và biện pháp quản lí nghiêm khắc, cứng rắn đối với người lao động; đó là phương thức quản lí truyền thống, tập trung và chuyên quyền. 

Ngược lại, Thuyết Y là thuyết lạc quan, năng động và nhân bản hơn về bản chất và hành vi của người lao động. Thuyết Y đề cao tính dân chủ, chủ trương sử dụng "biện pháp tự chủ", tạo ra những điều kiện phù hợp để các thành viên trong tổ chức có thể đạt tới mục tiêu của chính mình một cách tốt nhất qua đó mục tiêu chung của tổ chức cũng đạt được. 

Người quản lí phải giao phó công việc cho những người đáng tin cậy, thu hút họ tham gia vào việc ra quyết định, giao cho họ những công việc có tính thách thức, thúc đẩy họ làm việc với tinh thần tự giác và ý thức trách nhiệm đầy đủ. Có thể nói Thuyết Y là một bước tiến rất quan trọng trong tư tưởng quản lí của Gregor.

Gregor cho rằng, hai thuyết X và Y mới chỉ là những giả thiết và suy luận trực giác mà thôi, không phải là những điều bắt buộc hoặc gợi ý cho các chiến lược quản lí, mà chúng cần phải được thử nghiệm trong thực tế.

Đa số các nhà quản lí và bản thân Gregor thì tin rằng các giả thuyết của thuyết Y hợp lí hơn thuyết X; và điều quan tâm của ông là thuyết Y được áp dụng trong quản lí các tổ chức và quản lí xã hội. Tuy nhiên không thể chỉ có một sự lựa chọn để áp dụng ở mọi nơi, mọi lúc. Khi ủng hộ thuyết Y, vẫn có thể cần ứng xử theo thuyết X nếu thấy cần thiết.

(Theo Giáo trình Quản lí học, NXB Đại học Kinh tế quốc dân)