Thuyết lựa chọn xã hội (Social Choice Theory) là gì? Ví dụ về thuyết lựa chọn xã hội

Hình minh họa

Thuyết lựa chọn xã hội

Khái niệm

Thuyết lựa chọn xã hội trong tiếng Anh là Social Choice Theory.

Thuyết lựa chọn xã hội là một lí thuyết kinh tế xem xét liệu một xã hội có thể được tổ chức theo cách phản ánh sở thích của các cá nhân hay không. Thuyết này được phát triển bởi nhà kinh tế học Kenneth Arrow, và được xuất bản trong cuốn sách Lựa chọn xã hội và giá trị cá nhân vào năm 1951.

Nicolas de Condorcet đã đặt nền móng cho thuyết lựa chọn xã hội trong một bài luận năm 1785. Bài tiểu luận bao gồm định lí bồi thẩm đoàn. Theo định lí, mỗi thành viên của bồi thẩm đoàn có cơ hội bình đẳng và độc lập để đưa ra phán quyết chính xác về việc liệu bị cáo có phạm tội hay không. 

Condorcet đã chỉ ra rằng phần lớn bồi thẩm đoàn có nhiều khả năng đưa ra phán quyết đúng hơn so với từng thành viên riêng lẻ, do đó chứng minh và ủng hộ cho việc ra quyết định tập thể.

Nghịch lí của Condorcet dựa trên định lí trước đây của ông và cho rằng sở thích của đa số có thể là phi lí. Do đó, Condorcet đã chỉ ra rằng dù việc ra quyết định tập thể thích hợp hơn so với các quyết định cá nhân, nó vẫn có những vấn đề.

Thuyết lựa chọn xã hội đặt ra câu hỏi liệu có thể tìm ra một qui tắc tổng hợp các sở thích, phán đoán, phiếu bầu và quyết định cá nhân theo cách thỏa mãn các tiêu chí tối thiểu cho những gì được coi là một quy tắc tốt. Thuyết lựa chọn xã hội xem xét tất cả các loại lựa chọn cá nhân, không chỉ là lựa chọn chính trị.

Vì vậy, việc tổ chức xã hội theo cách phản ánh những sở thích cá nhân đa dạng là rất khó. Arrow chỉ rõ 5 điều kiện mà các lựa chọn xã hội phải đáp ứng để phản ánh các lựa chọn của các cá nhân, bao gồm: Tính phổ biến, tính đáp ứng, tính độc lập của các lựa chọn không liên quan, không áp đặt và không độc tài. 

Định lí bất khả thi của Arrow tuyên bố rằng không thể tổ chức xã hội theo cách phản ánh sở thích cá nhân mà không vi phạm một trong 5 điều kiện trên.

Ví dụ về thuyết lựa chọn xã hội

Ví dụ: dưới chế độ độc tài, các quyết định về lựa chọn xã hội và trật tự xã hội được đưa ra bởi một nhóm nhỏ. Trong một xã hội dân chủ cởi mở, mỗi cá nhân có một quan điểm về cách xã hội nên được vận hành tối ưu nhất.

(Theo investopedia)