'Không co giãn': Một khái niệm kinh tế cơ bản có thể lí giải hiện tượng giá dầu âm

Theo Bloomberg, cú lao sốc lịch sử của giá dầu đêm 20/4 xuống mức âm có thể được giải thích chỉ bằng một từ: "không co giãn". 

Ở một thị trường thông thường, cung và cầu sẽ có tính co giãn: Khi giá tăng thì nguồn cung tăng nhưng nhu cầu giảm; khi giá giảm thì cầu tăng nhưng nguồn cung đi xuống. Câu chuyện dầu mỏ hiện nay lại hoàn toàn khác.

Cầu của dầu không co giãn, có nghĩa là nhu cầu về dầu sẽ không thay đổi theo sự thay đổi về giá trong ngắn hạn. Trong bối cảnh COVID-19 vẫn đang hoành hành, sẽ chẳng có ai phóng xe ra ngoài đường thật nhiều dù giá xăng dầu có rẻ đến đâu đi chăng nữa.

Nguồn cung của dầu cũng không co giãn trong ngắn hạn. Việc đóng cửa giếng dầu là rất tốn kém, do vậy một số nhà sản xuất vẫn sẵn sàng bơm thêm dầu thô dù họ phải tạm thời chịu lỗ.

Saudi Arabia, Nga cùng với nhiều nước khác đang sản xuất ra nhiều dầu thô hơn là mức thị trường có thể tiêu thụ, mỗi nước đều hi vọng rằng các quốc gia khác sẽ sớm chùn bước và cắt giảm sản lượng.

Nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm thuyết phục các quốc gia cắt giảm sản lượng đã không thể chặn được đà lao dốc của giá dầu. Trong dài hạn, cả cung và cầu của dầu đều co giãn hơn ngắn hạn, nhưng để đến được khi đó, các nhà sản xuất dầu sẽ phải trải qua rất nhiều thiệt hại. 

Thông thường, kho chứa là "bộ giảm xóc" cho thị trường hàng hóa có cung và cầu không co giãn. Nếu cung lớn hơn cầu, lượng dầu thô thừa có thể được trữ trong kho chứa. Nhưng tình trạng sản xuất dư thừa đã kéo dài quá lâu, đến mức thế giới sắp hết chỗ chứa dầu thô.

Thừa cung, thiếu cầu, hết kho chứa - tất cả đã khiến giá dầu sụp đổ. Hôm 20/4, giá dầu WTI giao trong tháng 5 giảm hơn 55 USD, xuống mức -37 USD/thùng. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, hợp đồng tương lai dầu thô được giao dịch với giá thấp hơn 0.

Ông Steven Schorck, người đứng đầu công ty phân tích thị trường năng lượng Schorck Group nhận xét các nhà sản xuất dầu "đang phải sống trong cơn ác mộng tồi tệ nhất xưa nay".

Trong thị trường cung và cầu không co giãn, giá của hàng hóa hoàn toàn có thể đi xuống mức âm: người bán phải trả tiền để người mua mang hàng đi.

Ví dụ, khí tự nhiên thoát ra khỏi mặt đất – sản phẩm phụ trong quá trình khai thác dầu đôi khi cũng có giá âm, vì khí này được coi là chất thải. Các nhà máy phát điện cũng có lúc phải trả tiền để người tiêu dùng sử dụng điện, vì làm vậy rẻ hơn là phải đóng cửa nhà máy và sau đó phải tái khởi động lại máy móc.

Trong suốt một thời gian dài, không ai nghĩ rằng giá dầu có thể xuống bằng 0 hoặc thậm chí là bị âm, vì dầu dễ dự trữ hơn so với điện hoặc khí tự nhiên trong quá trình khai thác dầu.

Bloomberg cho biết vào giữa tháng 3, Wyoming Asphalt Sour đã trở thành loại dầu đầu tiên có giá dưới 0 khi người mua đòi người bán trả 0,19 USD/thùng thì mới chịu nhận dầu đem đi nơi khác.

Lí do khiến giá dầu WTI giao trong tháng 5 rơi xuống tận mức -37 USD/thùng là vì các nhà đầu cơ đang tuyệt vọng để đóng lại các hợp đồng này trước thời điểm đáo hạn: Nếu họ vẫn sở hữu hợp đồng cho đến khi chúng không còn được giao dịch, họ sẽ bắt buộc phải nhận về dầu thô mà người bán giao.

Dĩ nhiên, hầu hết các nhà đầu cơ không thể để điều này xảy ra. Phố Wall đâu có kho chứa nào để cất trữ dầu.

Hàng chục tỉ USD được giao dịch mỗi ngày trong thị trường hợp đồng tương lai dầu WTI hầu như luôn được thanh toán theo kiểu tài chính (chỉ trao đổi dòng tiền, không liên quan đến việc giao hàng thực tế).

Nhưng bất kì hợp đồng nào không được đóng sau khi đã đáo hạn sẽ phải được thanh lí bằng việc người mua nhận về dầu thật, nếu các bên không thể thống nhất với một thỏa thuận khác.

Triển vọng của giá dầu sẽ bi đát đến đâu?

Những người lạc quan về thị trường dầu cho rằng việc giá dầu về âm trong ngày 20/4 chỉ là một hiện tượng tạm thời, chủ yếu chỉ ảnh hưởng đến một hợp đồng cụ thể, đó là hợp đồng dầu WTI giao trong tháng 5 của Sàn giao dịch hàng hóa New York.

Hợp đồng tương lai dầu thô kì hạn dài có giá cao hơn hẳn hợp đồng giao trong tháng 5. Cụ thể, giá hợp đồng dầu thô giao trong tháng 6, tháng 7 và tháng 8 lần lượt là 21 USD, 27 USD và 30 USD/thùng.

Tuy nhiên, không có gì đảm bảo rằng giá các hợp đồng này sẽ không sụt giảm trong tương lai. Nếu sản lượng dầu không giảm mạnh, hoặc nhu cầu không tăng vọt, thì các hợp đồng tương lai dầu thô sẽ phải chịu áp lực giảm giá lớn.

Sẽ không có ai chịu mua dầu nếu họ không có chỗ chứa hoặc không có nhu cầu sử dụng ngay lập tức, dù giá dầu có xuống thấp đến đâu.

Ông Steven Schorck, người đứng đầu công ty phân tích thị trường năng lượng Schorck Group tuyên bố: "Những yếu tố căn bản nâng đỡ cho giá dầu trong kì tháng 6 còn xấu hơn hiện tại. Không có lí do nào khiến chúng tôi nghĩ rằng giá hợp đồng tương lai dầu thô tháng 6 sẽ cao hơn so với mức giá hiện tại của hợp đồng tháng 5".   

Đánh cược vào thị trường dầu không co giãn là một trò chơi nguy hiểm. Một trong những yếu tố hỗ trợ giá dầu cho đến hiện tại là số dầu mua vào bởi Quĩ U.S Oil Fund. Theo Bloomberg, quĩ ETF này sở hữu khoảng 1/5 tổng hợp đồng tương lai dầu thô tháng 5. Quĩ U.S Oil Fund mua số hợp đồng này thay mặt cho các nhà đầu tư đặt cược vào sự hồi phục của giá dầu.

U.S Oil Fund đã bắt đầu bán ra hợp đồng tương lai tháng 5 từ lâu trước thời gian đáo hạn là ngày 21/4, khiến các hợp đồng này mất đi một yếu tố hỗ trợ giá quan trọng.

Hồi đầu năm, ông John Love, CEO của công ty quản lí quĩ U.S Oil Fund đã viết trên website của công ty, cảnh báo nhà đầu tư phải đề phòng trường hợp giá dầu tụt dốc không phanh, dù điều này hiếm khi xảy ra.

Ông John viết: "Vài người có thể nghĩ rằng một sự kiện có xác suất xảy ra chỉ là 0,25% là không đáng để lo lắng. Tuy nhiên, hãy tự hỏi mình điều này: "Nếu biết rằng cứ mỗi năm sẽ có người thả một con nhện độc đầy lông lá vào mặt bạn khi bạn đang ngủ thì liệu bạn có thể ngủ ngon không?"