Chặn cảng biển, lấy ngũ cốc và phá kho chứa: Nguyên nhân khiến phương Tây tố cáo Nga dùng lương thực làm vũ khí

Theo CNN, Liên Hợp Quốc cho biết tác động tàn phá của xung đột Ukraine tới nguồn cung và giá lương thực toàn cầu có thể đẩy 49 triệu người vào tình trạng đói ăn.

Với đất đai màu mỡ và những vùng đất nông nghiệp rộng lớn, Ukraine từ lâu đã được coi là một trong những giỏ bánh mì của thế giới. Nhưng cuộc xung đột hiện đang gây ra những căng thẳng lớn đối với hoạt động sản xuất và xuất khẩu lương thực của nước này. Tác động dây chuyền đang lan ra khắp thế giới.

Liên Hợp Quốc cho biết việc Nga phong tỏa các cảng của Ukraine đã làm tăng giá lương thực và có nguy cơ gây ra tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng ở nhiều nơi trên thế giới.

"Đối với người dân trên toàn thế giới, xung đột cùng với các khủng hoảng khác đang đe dọa tạo ra một làn sóng đói ăn chưa từng có, để lại sự hỗn loạn về kinh tế và xã hội", Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres cho biết.

Chuỗi cung ứng đứt gãy

Cuộc xung đột đã ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi cung ứng và sản xuất lương thực của Ukraine: Từ gieo hạt, thu hoạch đến xuất khẩu. Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) ước tính rằng từ 20% đến 30% diện tích đất nông nghiệp của Ukraine sẽ không được trồng trọt hoặc thu hoạch trong năm nay.

Nguyên nhân một phần do những vùng đất nông nghiệp của Ukraine, bao gồm khoảng 1/2 diện tích trồng lúa mì vụ đông và khoảng 40% diện tích lúa mạch đen, đã bị Nga kiểm soát kể từ tháng 3, làm gián đoạn vụ gieo hạt.

Tuy nhiên, xung đột cũng đang gây ra tình trạng thiếu lao động, vì một số lượng lớn người đã phải rời bỏ nhà cửa hoặc tham gia vào các đơn vị tình nguyện của lực lượng vũ trang Ukraine.

Các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga vì đã tấn công Ukraine cũng tác động đến nguồn cung cấp nhiên liệu, phân bón và sản phẩm toàn cầu.

Lương thực chờ xuất khẩu

Nhiều nhà chức trách Ukraine và một số quan chức quốc tế đã cáo buộc Nga cướp ngũ cốc và các mặt hàng khác tại những khu vực mà Moscow đang chiếm đóng.

Ông Denys Marchuk, Phó Chủ tịch Liên minh Cộng đồng Hội đồng Nông nghiệp Ukraine, cho biết trong một tuyên bố ngày 8/6 rằng Nga đã "đánh cắp khoảng 600.000 tấn ngũ cốc" từ nông dân Ukraine.

Ông cho biết số ngũ cốc này đã bị đánh cắp từ các khu vực bị chiếm đóng ở miền nam Ukraine và sau đó được vận chuyển tới cảng Sevastopol, rồi đưa đến đến Trung Đông. Điện Kremlin đã bác bỏ các cáo buộc trên và gọi chúng là "tin giả".

Tuy nhiên, cũng vào ngày 8/6, lãnh đạo chính quyền quân sự do Moscow hậu thuẫn tại vùng Zaporozhye đã khoe về những toa tàu chở đầy ngũ cốc Ukraine khởi hành từ thành phố Melitopol đến Crimea.

Phát biểu trên Solovyov live, một nền tảng video trực tuyến, Thị trưởng Zaporozhye, ông Yevhen Balytskyi cho biết thành phố có kế hoạch tăng cường xuất khẩu những mặt hàng này. Ông nói: “Có thể dự đoán rằng trong tương lai gần, khối lượng hàng hóa sẽ được tăng lên hàng trăm lần”.

Các bức ảnh vệ tinh về cảng Sevastopol, Crimea do Maxar Technologies cung cấp cho thấy sự xuất hiện của các con tàu Nga đang chất đầy ngũ cốc của Ukraine. Một bộ ảnh vệ tinh khác chụp lại việc một trong những con tàu này đã đến cảng Latakia, Syria vào tháng trước, chuyến đi thứ hai trong vòng 4 tuần.

Trong thời bình, Ukraine sẽ xuất khẩu khoảng 3/4 lượng ngũ cốc mà nước này sản xuất. Theo số liệu của Ủy ban châu Âu, khoảng 90% số hàng hóa xuất khẩu này được vận chuyển bằng đường biển, từ các cảng dọc Biển Đen.

Nga hiện đang phong tỏa đường tới các cảng tại Biển Đen mà Ukraine hiện vẫn còn kiểm soát. Bởi vậy, ngay cả khi vẫn đang nắm quyền kiểm soát với ngũ cốc, Ukraine cũng không thể xuất khẩu sang các quốc gia khác.

Kiev đã cố gắng tăng cường xuất khẩu ngũ cốc bằng đường sắt để bù đắp một phần, nhưng phương thức vận chuyển này có nhiều thách thứ vì các vấn đề hậu cần. 

Ví dụ, các đoàn tàu của Ukraine chạy trên các đường ray rộng hơn so với hầu hết các nước châu Âu. Khi đến biên giới, ngũ cốc phải được chuyển từ toa xe này sang toa xe khác khiến tốc độ và khối lượng vận chuyển bị hạn chế.

Mục đích của Nga

Những cáo buộc về việc Nga đang sử dụng lương thực làm vũ khí chiến tranh đã gia tăng kể từ khi các báo cáo đầu tiên xuất hiện vào tháng 3 về việc quân đội Moscow đánh cắp ngũ cốc.

Người đứng đầu Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho biết lương thực đã trở thành một phần trong "kho vũ khí khủng bố" của Điện Kremlin.

"Đây là cuộc bao vây lạnh lùng, nhẫn tâm và có tính toán của Tổng thống Putin đối với một số quốc gia và người dân dễ bị tổn thương nhất trên thế giới ... Lương thực giờ đây đã trở thành một phần trong kho vũ khí khủng bố của Điện Kremlin, và chúng tôi không thể dung thứ", bà von der Leyen nói với các nhà lập pháp EU.

Các quan chức Ukraine đã cáo buộc Nga cố tình nhắm vào cơ sở hạ tầng nông nghiệp. Ông Vitaliy Kim, tỉnh trưởng Mykolaiv, cho biết cơ sở lưu trữ ngũ cốc lớn nhất của Ukraine đã bị phá hủy bởi cuộc pháo kích của Nga 5/6.

Tháng trước, quân đội Nga đã phá hủy một kho ngũ cốc tại Synelnykove, theo người đứng đầu khu vực Dnipropetrovsk Valentyn Reznichenko.

Ukraine từng đối mặt với nạn đói khủng khiếp vào năm 1932-1933 với tên gọi Holodomor. Theo quan điểm của Ukraine và một số nước phương Tây, sự kiện này sảy ra khi nhà lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin lấy đi nguồn lương thực dự trữ từ nông dân Ukraine, dẫn đến cái chết của hàng triệu người.

Luật pháp Ukraine khẳng định Holodomor là một hành động diệt chủng, với mục đích buộc người dân phải phục tùng và ngăn cản những nỗ lực xây dựng một nhà nước Ukraine độc lập. 

Trẻ em học về nạn đói này trong trường học và cả nước sẽ tổ chức một phút im lặng trong Ngày tưởng nhớ Holodomor hàng năm. Có những đài tưởng niệm trên khắp đất nước và một bảo tàng lớn dành cho Holodomor và các nạn nhân tại Kiev.

Tác động toàn cầu

Cuộc khủng hoảng ở Ukraine đang có tác động lan tỏa khắp thế giới vì cả Ukraine và Nga đều là những nước xuất khẩu lương thực lớn. Theo FAO, giá lương thực toàn cầu đã tăng 17% kể từ tháng 1. Giá ngũ cốc tăng hơn 21%.

Không thể đánh giá thấp tầm quan trọng của Nga và Ukraine đối với nguồn cung cấp lương thực toàn cầu. Năm 2021, gần 1/3 lượng lúa mì xuất khẩu của thế giới và 60% dầu hướng dương đến từ hai quốc gia này. Theo Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế, cứ 100 calo thực phẩm được giao dịch trên khắp thế giới thì có tới 12 calo đến từ Nga và Ukraine.

Tổng thống Volodymyr Zelensky đã cảnh báo rằng hàng triệu người trên thế giới có thể chết đói nếu Nga không cho phép Ukraine xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng đang bị phong tỏa tại Biển Đen.

"Chúng tôi không thể xuất khẩu lúa mì, ngô, dầu thực vật và các sản phẩm khác. Bởi vậy, thật không may, hàng chục quốc gia có thể đối mặt với tình trạng thiếu lương thực. Hàng triệu người có thể chết đói nếu Nga tiếp tục phong tỏa các cảng Biển Đen", ông nói.

Một báo cáo mới của FAO và Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) cảnh báo rằng cuộc chiến ở Ukraine có thể đẩy 47 triệu người vào "tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng", nâng tổng số người có nguy cơ đói ăn lên con số 323 triệu.

Theo dữ liệu từ FAO, các quốc gia dễ bị tổn thương nhất thường phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu từ Ukraine. Lebanon, Tunisia, Somalia và Libya đều nhập khẩu hơn 1/2 lượng lúa mì từ Ukraine. Eritrea nhập khẩu 47% lượng lúa mì từ Ukraine và 53% còn lại từ Nga.

Chương trình chống mất an ninh lương thực của LHQ mua khoảng một nửa số lúa mì từ Ukraine mỗi năm.

Nỗ lực quốc tế

Các nhà lãnh đạo quốc tế đang cố gắng thúc đẩy Moscow đạt được một thỏa thuận về việc dỡ bỏ phong tỏa. Các quan chức Liên Hợp Quốc lên kế hoạch đưa ngũ cốc ra khỏi cảng Odessa của Ukraine qua Biển Đen với Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò là người bảo đảm.

Thổ Nhĩ Kỳ cho biết họ sẵn sàng làm trung gian cho một thỏa thuận giữa Ukraine với Nga. Ngoại trưởng Mevlut Cavusoglu đã gặp người đồng cấp Nga Sergey Lavrov tại Ankara vào hôm 8/6 để thảo luận về vấn đề này.

Mặc dù không có thỏa thuận nào đạt được từ cuộc đàm phán, ông Cavusoglu nói rằng "có thể có cơ sở mới cho các cuộc thương lượng" giữa Ukraine và Nga.

Ông cho biết "có nhiều ý tưởng" về cách thiết lập một hành lang xuất khẩu ngũ cốc từ Ukraine. Ông cho rằng một kế hoạch của Liên Hợp Quốc là "hợp lý và có thể được thực hiện" nhưng cần có thêm các cuộc đàm phán.

Vào ngày 9/6, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết vẫn chưa đạt được thỏa thuận nào về việc xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine sang Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Trung Đông, nhưng công việc này đang được tiến hành.

Điện Kremlin trước đó bác bỏ cáo buộc Nga cản trở việc xuất khẩu ngũ cốc từ Ukraine, đồng thời đổ lỗi cho phương Tây và Kiev. Ngoài ra, Washington đang làm việc để đưa ngũ cốc của Ukraine vào Mỹ.