Vì sao cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng chưa thể đẩy châu Âu vào suy thoái?

Trước đây, lãi suất chạm đáy và lạm phát thấp dường như là một thực tế của cuộc sống ở Khu vực sử dụng đồng tiền chung châu Âu (Eurozone).

Nhưng giờ đây, giá tiêu dùng đã tăng với tốc độ hàng năm vượt 8%, cao hơn nhiều so với mục tiêu của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) là 2%.

Các thành viên của Hội đồng quản trị ngân hàng này đã bắt đầu báo hiệu ý định tăng lãi suất sớm, một thông điệp mà họ có khả năng sẽ tái khẳng định tại cuộc họp chính sách tiền tệ vào ngày 9/6 .

Tuy nhiên, ECB đang thấy mình ở một vị trí khó khăn, họ không chỉ phải đối mặt với môi trường giá cả tăng vọt mà triển vọng tăng trưởng kinh tế cũng trở nên ảm đạm hơn, điều này có thể đòi hỏi sự kiên nhẫn.

Nguyên nhân sâu xa của cả hai diễn biến này là một cú sốc giá năng lượng nghiêm trọng.

Giá dầu và khí đốt tự nhiên đã tăng trước khi Nga thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine.

Giá hàng hóa tăng cao đã đóng một vai trò lớn hơn nhiều trong việc đẩy lạm phát giá tiêu dùng ở châu Âu lên cao hơn ở Mỹ, nơi các biện pháp kích thích hào phóng cũng là một “thủ phạm”.

Theo ngân hàng Goldman Sachs, giá năng lượng ở Eurozone - vốn đã tăng với tốc độ hàng năm là 39% vào tháng Năm - đang đóng góp khoảng 4 điểm phần trăm vào lạm phát toàn phần, so với 2 điểm phần trăm ở Mỹ.

Tác động đang bắt đầu lan sang các mặt hàng tiêu dùng khác. Lạm phát lõi của Eurozone, không bao gồm giá thực phẩm và năng lượng, đã tăng nhanh hơn vào tháng Năm so với dự đoán của các nhà kinh tế.

Giá sản xuất của Đức trong tháng Tư tăng ở mức kỷ lục 33,5% so với năm ngoái, được thúc đẩy không chỉ bởi năng lượng, mà còn cả hàng hóa trung gian sử dụng nhiều năng lượng, chẳng hạn như kim loại, xi măng và hóa chất. Kết quả của tất cả những điều này tạo thành một tác động lớn đối với chi phí của các doanh nghiệp và sức mua hộ gia đình. 

Tình trạng này gây nguy hiểm đến mức nào đối với nền kinh tế của Eurozone? Một hậu quả của cú sốc năng lượng là thu nhập thực tế của các hộ gia đình thấp hơn. Tăng trưởng tiền lương khiêm tốn trong toàn khu vực và đi sau lạm phát.

Một số người sử dụng lao động đã thanh toán một lần cho người lao động, để bù đắp cho giá cả tăng cao. Tuy nhiên, ngay cả khi đó, tăng trưởng lương hàng năm ở Hà Lan cũng chỉ ở mức 2,8% trong tháng Năm, bất chấp tâm lý kinh doanh mạnh mẽ và thị trường lao động eo hẹp. 

Theo một nghĩa nào đó, đây là tin tốt đối với ECB, vì điều này làm giảm nguy cơ xảy ra vòng xoáy giá cả-tiền lương. Tuy nhiên, điều này cũng có thể dẫn đến mức tiêu thụ thấp hơn, làm suy yếu phần còn lại của nền kinh tế. Nhu cầu điều hòa chỉ làm tăng thêm những khó khăn cho lĩnh vực sản xuất, nơi mà niềm tin vốn đã suy giảm mạnh.

Nguồn cung tiếp tục bị gián đoạn do các đợt đóng cửa gần đây của Trung Quốc và giá năng lượng cao đang gây tổn hại cho các doanh nghiệp, trong đó Đức và Đông Âu có vẻ dễ bị tổn thương nhất, có nguy cơ dẫn đến suy thoái công nghiệp. 

Đơn đặt hàng mới cho các nhà sản xuất của khu vực trong tháng Năm đã giảm lần đầu tiên kể từ tháng 6/2020, cho thấy nhu cầu yếu hơn. Các đơn đặt hàng xuất khẩu cũng giảm với tốc độ nhanh nhất trong hai năm qua.

Do đó, các nhà kinh tế đang nhận định mặc dù châu Âu sẽ chứng kiến mức tăng trưởng chậm hơn, song có ít người cho rằng một cuộc suy thoái sẽ xảy ra. Đó là bởi vì một số bộ phận của nền kinh tế phải đối mặt với cú sốc năng lượng từ vị thế mạnh hơn là yếu. Nhiều công ty dịch vụ vẫn đang gặt hái thành quả từ việc mở cửa trở lại và chấm dứt các biện pháp đóng cửa liên quan đến biến thể Omicron.

Các quốc gia phía Nam đang được hưởng lợi nhiều nhất do phụ thuộc vào du lịch. Ở Tây Ban Nha, những người phương Bắc đi du lịch gần như đã đạt đến mức trước đại dịch vào tháng Tư. Nhìn chung, tâm lý kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ vẫn mạnh mẽ, với nhiều công ty báo cáo lượng công việc tồn đọng ngày càng tăng.

Trong khi đó, thị trường việc làm vẫn rất dồi dào. Trong toàn khối, cứ 100 việc làm thì có ba vị trí được tuyển dụng trong quý đầu tiên của năm 2022, một mức cao theo tiêu chuẩn lịch sử.

Kỳ vọng tuyển dụng của các doanh nghiệp vẫn vững chắc, mặc dù hơi yếu hơn kể từ khi bắt đầu xung đột tại Ukraine. Theo ước tính, có hơn một trong bốn doanh nghiệp ở châu Âu cho rằng việc thiếu nhân viên đang ngăn cản họ sản xuất nhiều hơn.

Việc tích trữ các khoản tiết kiệm được tích lũy trong quá trình phong toả do dịch COVID-19 cũng sẽ cung cấp cho người tiêu dùng một “bộ đệm” chống lại cú sốc năng lượng. Theo tính toán của Tờ The Economist, khoản tiết kiệm “vượt mức” như vậy ở Pháp và Đức chiếm khoảng 1/10 thu nhập của các hộ gia đình trong quý đầu tiên của năm 2022.

Những "bộ đệm" này sẽ làm giảm tác động của cú sốc năng lượng, nhưng chúng sẽ không bù đắp hoàn toàn. Bởi vì khoản tiết kiệm dư thừa không được phân bổ đồng đều.

Chẳng hạn như ở Slovakia, tỷ lệ tiết kiệm chưa bao giờ tăng nhiều trong thời kỳ đại dịch và hiện đang ở mức thấp hơn nhiều so với mức trung bình dài hạn. Thực tế, doanh số bán lẻ đã đi ngang trong nhiều tháng.

Nhiều chính phủ đã đưa ra các chương trình chi tiêu lớn để bảo vệ các hộ gia đình khi giá năng lượng tăng cao. Theo tổ chức tư vấn Bruegel, Đức, Pháp và Italy và những nước khác đang chi tiêu từ 1-2% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Tuy nhiên, không phải tất cả những điều đó đều được nhắm mục tiêu tốt.

Phần lớn trong số đó sẽ cứu trợ cho các hộ gia đình khá giả; các biện pháp khác liên quan đến việc can thiệp vào giá cả, với một số lợi ích sẽ thuộc về các nhà cung cấp năng lượng.

Ngay cả khi Eurozone không bị suy thoái, cú sốc năng lượng vẫn sẽ là lực cản đối với tăng trưởng. ECB phải đối mặt với một tình thế tiến thoái lưỡng nan không thể giải quyết. Với việc lạm phát gia tăng do giá thực phẩm và năng lượng, kinh tế châu Âu đang ngày càng suy yếu.