Ra lệnh cho doanh nghiệp Mỹ rời bỏ Trung Quốc: Ông Trump có thể làm luôn và ngay mà không cần xin phép Quốc hội

Chỉ vài giờ sau khi Trung Quốc tuyên bố thuế quan trả đũa lên 75 tỉ USD hàng hóa Mỹ hôm 23/8 vừa qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đăng thông báo lên Twitter: 

"Tôi ra lệnh cho các doanh nghiệp tuyệt vời của nước Mỹ phải ngay lập tức tìm kiếm một phương án thay thế cho Trung Quốc, bao gồm cả việc đưa các công ty của mình trở về NHÀ và sản xuất hàng hóa tại nước Mỹ".

Đây là một mệnh lệnh không hề dễ thực thi. Hãng tin Reuters dẫn thống kê của viện nghiên cứu Rhodium Group cho biết, trong thời gian từ 1990 đến 2017, doanh nghiệp Mỹ đầu tư tổng cộng 256 tỉ USD vào Trung Quốc. Cùng thời gian này, doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư 140 tỉ USD vào Mỹ.

Một số doanh nghiệp Mỹ đã bắt đầu chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc, thậm chí từ trước khi cuộc chiến thương mại bắt đầu hơn một năm trước. Tuy vậy để có thể thu dọn "hành lí" và chuyển hoàn toàn ra khỏi Trung Quốc vẫn sẽ đòi hỏi nhiều thời gian, công sức.

Chưa kể, một số tập đoàn lớn trong các ngành như hàng không vũ trụ, dịch vụ và bán lẻ chắc chắn sẽ phản đối dữ dội áp lực đòi rời bỏ Trung Quốc bởi đây là thị trường không những khổng lồ mà còn đang tăng trưởng.

Nền kinh tế Mỹ không mang tính kế hoạch hóa tập trung, vậy Tổng thống Trump cần phải có những hành động pháp lí cụ thể gì để buộc doanh nghiệp làm theo ý mình?

Trên thực tế, ông Trump có một số công cụ mạnh mẽ cho phép ông đạt được mục đích mà không cần Quốc hội phê chuẩn.

Đánh thuế, đánh thuế nữa, đánh thuế mãi

Ông Trump có thể chỉ cần tiếp tục nâng thuế quan đối với hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc.

Ngày 23/8, Trung Quốc công bố kế hoạch áp thuế quan bổ sung 5-10% lên 75 tỉ USD hàng hóa Mỹ theo hai đợt, đợt 1 bắt đầu từ ngày 1/9 và đợt 2 từ ngày 15/12.

Vài giờ sau, ông Trump cũng thông báo quyết định tăng thuế suất đang áp dụng với 250 tỉ USD hàng hóa Trung Quốc từ 25% lên 30% kể từ 1/10 tới. Khoảng 300 tỉ USD hàng Trung Quốc khác dự kiến chịu thuế suất 10% thì hiện nay bị nâng lên thành 15% kể từ ngày 1/9.

Thuế quan tăng tới một mức nào đó sẽ có tác động "bóp nghẹt" lợi nhuận, doanh nghiệp Mỹ sản xuất tại Trung Quốc sẽ không thể chịu nổi do những lợi ích từ nhân công giá rẻ đã bị thuế quan triệt tiêu hết. 

Lúc này, các doanh nghiệp sẽ không còn lựa chọn nào khác là phải rời bỏ Trung Quốc để đến các nước khác, có thể là quay về Mỹ.

"Tình trạng khẩn cấp quốc gia" 

Ông Trump có thể coi Trung Quốc giống như Iran và ra lệnh cấm vận bằng cách tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia theo qui định của Luật Quyền lực kinh tế khẩn cấp quốc tế (IEEPA) năm 1977.

Theo các cựu quan chức chính phủ liên bang và chuyên gia về luật pháp, sau khi tình trạng khẩn cấp được ban bố, ông Trump sẽ có thẩm quyền rất lớn trong việc cấm hoạt động của một số tổ chức nhất định hay thậm chí là cả một ngành kinh tế.

Theo ông Tim Meyer – Giám đốc Chương trình Luật Quốc tế tại Đại học Luật Vanderbilt, giả sử ông Trump tuyên bố việc Trung Quốc trộm cắp tài sản trí tuệ của doanh nghiệp Mỹ tạo nên một tình trạng khẩn cấp quốc gia, ông Trump có thể ra lệnh cho các công ty Mỹ không được thực hiện một số giao dịch như mua sản phẩm công nghệ Trung Quốc.

Ông Trump đã sử dụng một chiến lược tương tự vài tháng trước khi ông tuyên bố di cư bất hợp phát là một vấn đề khẩn cấp quốc gia và đe dọa áp thuế quan lên tất cả hàng nhập khẩu từ Mexico.

Các đời Tổng thống Mỹ trước đây từng dùng đến luật IEEPA để đóng băng tài sản của các chính phủ nước ngoài, chẳng hạn như năm 1979 Tổng thống Jimmy Carter viện dẫn luật này để ngăn các tài sản do chính phủ Iran sở hữu chuyển qua hệ thống tài chính Mỹ.

"Khuôn khổ luật IEEPA đủ rộng để có thể hành động một cách mạnh tay", ông Tim Meyer nói.

Theo ông Peter Harrell – một cựu quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ cho rằng sử dụng đến luật này có thể gây ra nhiều tác động ngoài ý muốn đối với nền kinh tế Mỹ và do vậy phía Mỹ cần cân nhắc các biện pháp trả đũa mà phía Trung Quốc có thể đưa ra và ảnh hưởng đến doanh nghiệp Mỹ đến đâu.

Theo giáo sư thương mại quốc tế Mark Wu đến từ Trường Đại học Luật Harvard, dùng luật IEEPA cũng sẽ kéo theo nhiều tranh cãi pháp lí tại các tòa án Mỹ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trước Quốc hội Mỹ. Ảnh: Getty Image/PBS.

Cấm cửa làm ăn với chính phủ

Một lựa chọn khác mà ông Trump có thể xem xét là cấm doanh nghiệp Mỹ tham gia đấu thầu các hợp đồng liên bang nếu những doanh nghiệp này có hoạt động tại Trung Quốc, ông Bill Reinsch – một cố vấn cao cấp tại Trung tâm nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho hay.

Biện pháp này sẽ được dùng để nhắm vào một số ngành nhất định chứ không áp dụng rộng khắp vì sẽ ảnh hưởng tới những tập đoàn như Boeing – đơn vị vừa là một nhà sản xuất vũ khí không thể thiếu của Lầu Năm góc, vừa là một nhà xuất khẩu lớn của cả quốc gia.

Boeing khai trương nhà máy hoàn thiện tàu bay 737 đầu tiên tại Trung Quốc vào tháng 12/2018. Đây được coi là một khoản đầu tư chiến lược nhằm xây dựng năng lực bán hàng vượt qua đối thủ cạnh tranh chính là Airbus của châu Âu.

Boeing và Airbus những năm gần đây đều chú trọng tăng cường hiện diện tại Trung Quốc để giành giật các đơn hàng tại thị trường hàng không khổng lồ và đang tăng trưởng nhanh này. Trung Quốc được dự báo sẽ trở thành thị trường hàng không lớn nhất thế giới trong một thập kỉ tới.

Luật Cấm Giao thương với địch năm 1917

Biện pháp cực đoan hơn hết thảy là áp dụng Luật Cấm Giao thương với địch được Quốc hội Mỹ thông qua từ thời Chiến tranh thế giới thứ Nhất.

Luật này cho phép Tổng thống Mỹ quản lí và trừng phạt hành vi giao dịch thương mại với một quốc gia đang trong tình trạng chiến tranh với Mỹ. Theo giáo sư Mark Wu của Đại học Harvard, nhiều khả năng ông Trump sẽ không lôi luật này ra vì sẽ làm căng thẳng leo thang quá nhanh.

"Việc tuyên bố Trung Quốc là một thế lực thù địch của nước Mỹ là một bước đi rất cực đoan, trong bối cảnh Tổng thống Trump từng nhiều lần thể hiện tình bạn và sự kính trọng đối với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình", giáo sư Wu nói.

"Hành động này sẽ như một lời tuyên chiến công khai. Trong khi đó, dùng đến luật IEEPA sẽ cho phép chính quyền ông Trump thực hiện các biện pháp tương tự mà không gây quá nhiều căng thẳng về ngoại giao".