Địa tô chênh lệch (Differential ground rent) là gì? Phân loại địa tô

Địa tô chênh lệch (tiếng Anh: Differential ground rent) là phần lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân thu được trên ruộng đất có điều kiện sản xuất thuận lợi hơn.

24-10-2019

Hình minh hoạ (Nguồn: museumsdorf.info)

Địa tô chênh lệch

Khái niệm

Địa tô chênh lệch trong tiếng Anh được gọi là Differential ground rent.

Nông nghiệp có một số đặc điểm khác với công nghiệp, như số lượng ruộng đất bị giới hạn; độ màu mỡ tự nhiên và vị trí của địa lí của ruộng đất không giống nhau; các điều kiện thời tiết, khí hậu của địa phương ít biến động; nhu cầu hàng hóa nông phẩm ngày càng tăng.

Do đó, xã hội buộc phải canh tác trên cả ruộng đất xấu nhất (về độ màu mỡ và vị trí địa lí). Vì vậy mà giá cả của hàng hóa nông phẩm được hình thành trên cơ sở điều kiện sản xuất xấu nhất chứ không phải ở điều kiện trung bình như trong công nghiệp.

Vì thế, canh tác trên đất tốt và trung bình sẽ có lợi nhuận siêu ngạch. Phần lợi nhuận siêu ngạch này tồn tại thường xuyên, tương đối ổn định và chuyển hóa thành địa tô chênh lệch.

Như vậy, địa tô chênh lệch là phần lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân thu được trên ruộng đất có điều kiện sản xuất thuận lợi hơn.

Nó là số chênh lệch giữa giá cả sản xuất chung được quyết định bởi điều kiện sản xuất trên ruộng đất xấu nhất và giá cả sản xuất cá biệt trên ruộng đất tốt và trung bình (kí hiệu Rc1).

Phân loại Địa tô chênh lệch

Địa tô chênh lệch có hai loại: địa tô chênh lệch I và địa tô chênh lệch II.

- Địa tô chênh lệch I là loại địa tô thu được trên những ruộng đất điều kiện tự nhiên thuận lợi. Chẳng hạn, có độ màu mỡ tự nhiên thuận lợi (trung bình và tốt) và có vị trí địa lí gần nơi tiêu thụ hay gần đường giao thông.

Ví dụ 1:

Địa tô chênh lệch I thu được trên những ruộng đất có độ màu mỡ tự nhiên trung bình và tốt (giả sử có P' = 20%).

Loại ruộng

Tư bảnđầu tư

Sản lượng (tạ)

Giá cả sản xuất cá biệt

Giá cả sản xuất chung

Địa tô chênh lệch

Của 1 tạ

Của tổng sản phẩm

Của 1 tạ

Của tổng sản phẩm

Tốt

100

120

180

T/bình

100

120

150

Xấu

100

120

Ví dụ 2:

Địa tô chênh lệch I thu được trên những ruộng đất có vị trí thuận lợi như gần nơi tiêu thụ hay gần đường giao thông.

Vị trí ruộng đất

Tư bảnđầu tư

Sản lượng (tạ)

Chi phí vận chuyển

Tổng giá cả SX cá biệt

Giá cảSX cá biệt 1 tạ

Giá cả sản xuất chung

Địa tô chênh lệch

Của 1 tạ

Của tổng sản phẩm

- Gần thị trường

- Xa thị trường

100

120

135

- Địa tô chênh lệch II là loại địa tô thu được gắn liền với thâm canh tăng năng suất, là kết quả của tư bản đầu tư thêm trên cùng một đơn vị diện tích.

Ví dụ 3:

Cần chú ý rằng, năng suất của lần đầu tư thêm phải lớn hơn năng suất của lần đầu tư trên ruộng xấu, thì khi đó mới có lợi nhuận siêu ngạch.

Loại ruộng

Lầnđầu tư

Tư bảnđầu tư

Sản lượng (tạ)

Giá cả

SX cá biệt 1 tạ

Giá cả sản xuất chung

Địa tô chênh lệch

1 tạ

Tổng sản lượng

Cùng một thửa ruộng

Thứ 1 Thứ 2

Thứ 3

100

20 20

30 30

120

180

240

120

Trong thời hạn hợp đồng, lợi nhuận siêu ngạch do đầu tư thâm canh đem lại thuộc nhà tư bản kinh doanh ruộng đất.

Chỉ đến khi hết thời hạn hợp đồng, địa chủ mới tìm cách nâng giá cho thuê ruộng đất, tức biến lợi nhuận siêu ngạch do đầu tư thâm canh đem lại tức là địa tô chênh lệch II thành địa tô chênh lệch I.

Tình trạng này dẫn đến mâu thuẫn: nhà tư bản thuê đất muốn kéo dài thời hạn thuê, còn địa chủ lại muốn rút ngắn thời hạn cho thuê.

Do đó, trong thời gian thuê đất, nhà tư bản tìm mọi cách quay vòng, tận dụng, vắt kiệt độ màu mỡ đất đai.

(Tài liệu tham khảo: Giáo trình Kinh tế chính trị Mác - Lênin, PGS. TS. Nguyễn Văn Hảo, Bộ Giáo dục và đào tạo)

Lợi nhuận thương nghiệp (Commercial Profit) là gì?