Giá gạo tăng vọt gieo hy vọng và cả nỗi lo cho người nông dân Thái Lan

Sau khi kết thúc vụ thu hoạch lúa mới nhất, bà Sripai Kaeo-eam nữ nông dân 58 tuổi ở tỉnh Chai Nat, miền Trung Thái Lan, vội vã dọn ruộng và trồng vụ mới vào cuối tháng 8 – phớt lờ lời khuyên của chính phủ Thái Lan hạn chế gieo thêm lúa trong năm nay nhằm tiết kiệm nước do thời tiết khô hạn, theo Reuters. 

“Vụ mùa này là niềm hy vọng của chúng tôi”, bà nói. 

Bà đang đang nuôi hy vọng thoát khỏi khoản nợ hơn 200.000 baht Thái (5.600 USD) nhờ giá gạo tăng đột biến trên toàn cầu, gần mức cao nhất trong khoảng 15 năm sau khi Ấn Độ, nước xuất khẩu lớn nhất thế giới, hạn chế bán gạo sang các nước. 

Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, được kỳ vọng là một trong những quốc gia được hưởng lợi. 

Tuy nhiên, diện tích đất trồng lúa ở Thái Lan trong tháng 8 đã giảm 14,5% so với cùng tháng năm ngoái. Con số này đã giảm hàng năm kể từ năm 2020.

Hệ thống trồng lúa hàng thế kỷ của Thái Lan đang chịu áp lực nghiêm trọng do biến đổi khí hậu, nợ nông nghiệp và thiếu đổi mới.

Những áp lực này đang đè nặng lên những người nông dân Thái Lan vốn vẫn còn gánh nợ nần bất chấp hàng chục tỷ USD tiền trợ cấp được đưa ra trong thập kỷ qua.

Giới chuyên gia cho biết, các khoản tài trợ này làm giảm chi tiêu cho nghiên cứu cải thiện năng suất lúa. Theo dữ liệu của chính phủ, nhiều gia đình nông dân đang phải chịu gánh nặng tài chính sau khi vay mượn để trang trải cho mùa màng của mình, với khoản nợ hiện đã kéo dài qua nhiều thế hệ.

Chuyên gia nông nghiệp ông Somporn Isvilanonda cho biết, việc giảm diện tích đất canh tác có thể làm giảm sản lượng gạo của Thái Lan, làm tăng thêm lạm phát lương thực vốn đã tràn lan sau tình trạng hạn hán ở các nước sản xuất gạo quan trọng khác và ảnh hưởng đến hàng tỷ người tiêu dùng vốn coi ngũ cốc là lương thực chính.

Theo Krungsri Research, Thái Lan đã xuất khẩu 7,7 triệu tấn gạo vào năm 2022. Ông Somporn, thành viên cấp cao tại Viện Mạng lưới Tri thức trực thuộc nhà nước Thái Lan (KNIT), cho biết: “Diện tích canh tác giảm do thiếu mưa và nước tưới”.

Theo dự báo của chính phủ, tình trạng thiếu nước có thể sẽ trầm trọng hơn vào năm 2024 khi hiện tượng thời tiết El Nino khô hạn gia tăng.

Đối với hàng triệu nông dân, mối nguy không chỉ là vụ mùa hiện tại mà còn là cánh cửa hẹp để thoát khỏi cuộc sống bị đè nặng bởi nợ nần. Bà Sripai cho biết, một vụ thu hoạch bội thu có thể bán được giá cao gấp đôi hoặc gấp ba so với hầu hết các năm.

Bà nói: “Bây giờ tôi cảm giác như mình đang mơ vì Ấn Độ đã ngừng xuất khẩu”.

Gần một nửa đất nông nghiệp của Thái Lan được dành để trồng lúa, với hơn 5 triệu hộ gia đình tham gia.

Theo ước tính của Somporn, các chính phủ kế nhiệm đã chi 1,2 nghìn tỷ baht Thái (33,85 tỷ USD) để can thiệp vào giá cả và thu nhập cho nông dân trồng lúa trong thập kỷ qua.

“Nhưng chính phủ chưa làm đủ… để cải thiện năng suất,” ông nói.

Mặc dù giá hiện nay cao nhưng “nông dân không thể tận dụng cơ hội để sản xuất lúa gạo”, Somporn cho biết và ông dự kiến sản lượng sẽ giảm khoảng 30% trong hai vụ trồng trọt tiếp theo do thiếu nước.

Vào một buổi sáng tháng 8 oi bức, hàng chục nông dân và chủ đất đã biểu tình bên ngoài một ngân hàng nông nghiệp nhà nước ở Chai Nat. Họ đã đợi suốt đêm để gặp các quan chức.

Trong cuộc gặp kéo dài nhiều giờ, ông Danai Saengthabthim, 60 tuổi, kêu gọi ngân hàng này không tịch thu đất đai của ông sau khi ông không trả được các khoản nợ chồng chất qua hai thế hệ.

Ngân hàng Nông nghiệp và Hợp tác xã Nông nghiệp cho biết họ không có chính sách tịch thu đất đai của những nông dân vô tình vỡ nợ.

Hiện ông đang đặt hy vọng vào chính phủ liên minh mới của Thái Lan để được giúp đỡ. Ông nói: “Nợ cứ tăng lên theo thời gian”

Sripai, người phải trả lãi suất 6,875% cho khoản vay của mình, cho biết: “Tất cả nông dân trong nhóm của chúng tôi đều mắc nợ khi đối mặt với hạn hán, lũ lụt và sâu bệnh”.

Thái Lan là một trong những nước có mức nợ hộ gia đình cao nhất châu Á . Theo dữ liệu của chính phủ, vào năm 2021, 66,7% tổng số hộ gia đình nông nghiệp mắc nợ.

Thủ tướng Srettha Thavisin cho biết chính phủ sẽ tìm cách cải thiện thu nhập từ nông dân.

Ông nói: “Sẽ có sự hợp nhất về quản lý tài nguyên nước, đổi mới… để tăng năng suất cũng như tìm kiếm thị trường mới cho sản phẩm nông nghiệp”. Đồng thời, ông cho biết thêm sẽ có lệnh cấm đối với một số khoản vay trang trại.

Theo Văn phòng Nước Quốc gia, các kiểu thời tiết cực đoan do hiện tượng El Nino gây ra đang tạo ra rủi ro cho nông dân. Lượng mưa năm nay thấp hơn 18% so với bình thường và các hồ chứa chính chỉ được lấp đầy khoảng 54% tổng công suất.

Biến đổi khí hậu có thể sẽ làm trầm trọng thêm vấn đề, khi các chuyên gia dự đoán năng suất lúa trung bình sẽ giảm, gây ra biến động lớn hơn trong sản xuất.

Mắc kẹt trong thành công của chính mình

Ông Nipon Poapongsakorn, chuyên gia nông nghiệp tại Viện Nghiên cứu phát triển Thái Lan, cho biết nền tảng của ngành lúa gạo Thái Lan được đặt vào cuối thế kỷ 19 dưới thời trị vì của Vua Chulalongkorn, người thúc đẩy thương mại tự do và cải cách nông nghiệp và đất đai.

Theo ông Somporn, hàng thập kỷ đầu tư vào nghiên cứu và cơ sở hạ tầng đã cho phép nông dân chuyển sang các giống có năng suất cao bắt đầu từ những năm 1960, củng cố vị thế của Thái Lan khi đó là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Cả hai chuyên gia đều nhận định chính phủ Thái Lan phần lớn tránh xa các biện pháp can thiệp vào thị trường cho đến năm 2011, cựu thủ tướng Yingluck Shinawatra triển khai chương trình mua lúa của nông dân với giá cao hơn thị trường.

Nipon cho biết, động thái đó đã khởi đầu một thập kỷ trợ cấp, cản trở sự phát triển năng suất lúa gạo, khiến sản lượng trung bình trên rai (1.600 mét vuông) thấp hơn so với Bangladesh và Nepal.

Năm 2018, theo dữ liệu do Nipon cung cấp, nông dân Thái Lan sản xuất 485 kg gạo/hai, so với mức lần lượt là 752 kg và 560 kg ở Bangladesh và Nepal.

Ông Nipon Poapongsakorn nói: “Chúng tôi đã mắc kẹt trong thành công của mình”, đồng thời nhấn mạnh đến sự sụt giảm đầu tư nghiên cứu lúa gạo từ 300 triệu Baht cách đây 10 năm xuống còn 120 triệu Baht được phân bổ cho năm nay. “Giống lúa của chúng tôi đã cũ, năng suất rất thấp”.

Somporn cho biết, nông dân chỉ có thể trồng các giống hợp pháp được chính phủ phê duyệt và có thể phải đối mặt với những thách thức trong việc tìm kiếm người mua nếu họ trồng các biến thể từ nơi khác, có thể không phù hợp để trồng ở Thái Lan.

Các chuyên gia cho biết, trong những năm gần đây, các nước như Ấn Độ và Việt Nam đã đầu tư đáng kể vào nghiên cứu, vượt xa Thái Lan về năng suất và giành được sức hút trên thị trường xuất khẩu. Thu nhập trung bình của nông dân Thái Lan đã giảm sút. 

Trong những năm kể từ khi bà Sripai theo gia đình vào ruộng lúa, thách thức ngày càng tăng lên, nhưng mức giá hiện tại mang đến một cơ hội hiếm có.

“Chúng tôi hy vọng có thể trả hết nợ”, Sripai nói khi ngồi trước tòa nhà gỗ xiêu vẹo nơi bà sống.