Châu Âu kẹt giữa hai lựa chọn: Phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Nga hay năng lượng tái tạo của Trung Quốc

Kế hoạch thạm vọng

Theo Euronews, xung đột Ukraine đã khiến Liên minh châu Âu (EU) nhận ra sự phụ thuộc quá lớn và nhiên liệu hóa thạch của Nga và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo.

Vào 18/5/2022, Ủy ban châu Âu (EC) tiết lộ kế hoạch REPowerEU nhằm chấm dứt phụ thuộc vào năng lượng Nga tới năm 2030. Như một phần trong REPowerEU để Chiến lược năng lượng mặt trời của EU đặt mục tiêu lắp đặt 320 GW pin điện vào năm 2025 (gấp đôi 2020), và 600 GW vào 2030. Công suất điện tăng thêm vào năm 2027 có thể thay thế cho khoảng 9 tỷ m3 khí đốt.

Vào cuối năm 2020, công suất điện năng lượng mặt trời của EU đạt 136 GW, và tăng thêm 18 GW. Có số này tương đương với 5% tổng điện năng sản xuất  của khối.

Trong thập kỷ này. để đạt được mục tiêu 2030 về năng lượng tái tạo, EU sẽ cần lắp đặt trung bình khoảng 45 GW tấm pin mỗi năm.

Viện Hệ thống Năng lượng Mặt trời Fraunhofer cho biết kể từ năm 2010, hơn 80% tấm pin trên thế giới được sản xuất ở châu Á. Chỉ riêng Trung Quốc đã cung cấp 67% số lượng tấm pin năng lượng mặt trời vào năm 2020.

Hiện nay, 8 trong số 10 nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất thế giới đến từ Trung Quốc. Hai công ty của Canada và Mỹ lần lượt chiếm vị trí thứ 8 và 10.

Về năng lượng gió, doanh nghiệp châu Âu vẫn có lợi thế với Vestas của Đan Mạch và Siemens Gamesa của liên doanh Tây Ban Nha-Đức đứng hai vị trí hàng đầu. Công ty Nordex của Đức cũng đứng thứ 8 thế giới vì năng lượng gió.

Tuy nhiên, trong lĩnh vực này, Trung Quốc cũng đang nhanh chóng giành được vị thế với 6 công ty nằm trong top 10.

"Không thể phụ thuộc vào Trung Quốc"

Sự kiểm soát của Bắc Kinh đối với lĩnh vực năng lượng tái tạo hiện đã được cảm nhận trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Khoảng 80% các thành phần cần thiết để chế tạo turbine gió được sản xuất ở Trung Quốc cũng như 97% các tấm silicon dùng trong tấm pin mặt trời.

45% sản lượng polysilicon của thế giới, một nguyên liệu thô quan trọng trong chuỗi cung ứng quang điện mặt trời, được sản xuất tại Trung Quốc.

Trung Quốc cũng là nước đóng vai trò quan trọng trong các nguyên liệu thô khác, bao gồm  đất hiếm dùng trong công nghệ tái tạo. Hơn 70% pin lithium-ion, trên thị trường năm ngoái được sản xuất tại Trung Quốc.

Tiến sĩ Janka Oertel, Giám đốc chương trình châu Á và thành viên chính sách cấp cao tại Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu (ECFR) nói với Euronews: “Khi môi trường địa chính trị thay đổi, sự phụ thuộc vào Trung Quốc đang tạo ra rủi ro thực sự”.

"Châu Âu không thể để bị phụ thuộc vào Trung Quốc trong các ngành công nghiệp như viễn thông và cơ sở hạ tầng năng lượng", bà nói thêm.

Căng thẳng thương mại

EU có xu hướng tránh bất kỳ căng thẳng thương mại lớn nào với Trung Quốc. Vào năm 2012, sau đơn kiện của các nhà sản xuất năng lượng mặt trời Châu Âu, EC đã khởi động một cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với các tấm pin mặt trời của Trung Quốc. 

Trước đó, các sản phẩm của Trung Quốc tràn ngập thị trường Châu Âu với mức chiết khấu đáng kể so với tấm pin tương đương sản xuất trong nước. .

Trung Quốc đã trả đũa bằng cách đưa ra cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với rượu nhập khẩu của EU. Bắc Kinh cũng báo hiệu một cuộc điều tra tương tự đối với ô tô hạng sang.

Hai bên đã đạt được thỏa thuận vào năm 2013 nhằm thiết lập mức giá sàn cho các sản phẩm từ Trung Quốc. Các chuyên gia cho rằng thỏa thuận này là sự "đầu hàng" và thất bại trong việc bảo vệ ngành công nghiệp của châu Âu.

Bà Maria Pastukhova, cố vấn chính sách cấp cao của tổ chức tư vấn khí hậu E3G, cho biết khá nhiều "trường hợp tống tiền chính trị" khi Trung Quốc đang tận dụng ảnh hưởng kinh tế để gây áp lực với các quốc gia khác.

Hơn 1/5 tổng số pin năng lượng mặt trời được lắp đặt năm 2020 là tại châu Âu. Tỷ lệ này sẽ còn tăng tốc hơn nữa với kế hoạch REPowerEU và mục tiêu trở thành lục địa carbon trung tính đầu tiên vào năm 2050.

Theo REPowerEU, khối dự kiến sẽ cắt giảm phát thải nhà kính đi ít nhất 55% so với năm 1990 và nâng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên ít nhất 45% (so với mục tiêu trước đây là 40%). 

Và kế hoạch trên sẽ cần rất nhiều công nghệ năng lượng tái tạo do Trung Quốc sản xuất. Trong vài tháng qua, hai trang trại điện gió lớn là Taranto ở Italy và Senji ở Croatia đã cấp điện từ turbine của Trung Quốc.

Giá cả mang lại lợi thế lớn cho các công ty Trung Quốc trên thị trường quóc tế. Bà Pastukhova cho rằng thách thức còn lớn gấp đôi, do tính kinh tế theo quy mô và chi phí sản xuất.

Các doanh nghiệp Trung Quốc được độc chiếm thị trường trong nước và phát triển nhanh chóng, trong khi châu Âu đang phải sản xuất với chi phí đắt đỏ  do tiêu chuẩn môi trường, tiêu chuẩn lao động và mức lương cao hơn đối thủ.

Lợi thế công nghệ của EU

Bà Pastukhova nhấn mạnh: “Mỹ, Nhật Bản và châu Âu vẫn có những phát kiến mới, đặc biệt là khi nói đến các tấm pin dẻo, và hiệu năng cao”.

Theo ông Luke Patey, nhà nghiên cứu cấp cao về chính sách đối ngoại và ngoại giao tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Đan Mạch, "châu Âu vẫn còn nhiều lợi thế" về năng lượng gió.

Ông giải thích rằng một cách để đo lường sự đổi mới là thông qua sản xuất bằng sáng chế. Trung Quốc nắm 1/3 số bằng sáng chế về công nghệ gió, với Mỹ và Đức mỗi nước chiếm khoảng 10%. 

Tuy nhiên, khi nhìn vào các bằng sáng chế đẳng cấp thế giới, thứ thực sự thúc đẩy công nghệ phát triển, Đức đã nộp khoảng một nửa trong số đó. Trong khi đó, chỉ khoảng 2% bằng sáng chế loại này đến từ Trung Quốc.

Ngoài ra, sản xuất chỉ là một phần của các dự án năng lượng tái tạo, bảo dưỡng và vận hành các trang trại turbine gió là yếu tố quan trọng khác.

"Người Trung Quốc cho đến nay vẫn tập trung vào sản xuất mà không biết cách quản lý các trang trại điện gió một cách hiệu quả. Bởi vậy, các nhà quản lý không muốn làm việc với người Trung Quốc vì khác nhau về mặt kinh nghiệm", ông Paty nói thêm.