Câu chuyện thăng trầm của 'đế chế' cho thuê xe đạp Trung Quốc

Giai đoạn từ năm 1995 đến 2002 chứng kiến thay đổi mạnh mẽ của chính phủ Trung Quốc, thông qua chính sách giảm xe đạp, đặt mục tiêu phát triển ngành công nghiệp ô tô và phương tiện công cộng.Xe đạp vẫn là phương tiện phổ biến tại Trung Quốc cho tới cuối thập niên 90. Kể từ những năm 1970, sở hữu xe đạp đã trở thành điều kiện tiên quyết để kết hôn của đàn ông Trung Quốc, tương tự tiêu chí sở hữu nhà riêng và ô tô ngày nay.

Tuy nhiên, dịch SARS (hội chứng suy hô hấp cấp) bùng phát vào năm 2012 khiến người Trung Quốc dần xa lánh các phương tiện công cộng vì sợ bị lây lan mầm bệnh. "Cơn sốt" sử dụng phương tiện cá nhân mà phần lớn là ô tô, khiến tình trạng giao thông tại các thành phố lớn ngày càng xuống cấp; đặc biệt tại Bắc Kinh, Quảng Châu và Trùng Khánh

Sự ra đời của ứng dụng chia sẻ xe đạp được coi là giải pháp khắc phục vấn nạn giao thông đô thị Trung Quốc. Chỉ trong vòng 3 năm qua, các doanh nghiệp Trung Quốc xuất xưởng hàng triệu chiếc xe đạp. Tuy nhiên, khi ngành cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp thua lỗ, những chiếc xe đạp bỏ không được chất đống trong "nghĩa địa", kéo theo hàng dài người tức giận đòi lại tiền đặt cọc.

Hơn 10.000 chiếc xe đạp chất đống tại Hạ Môn, Trung Quốc vào đầu năm 2018. Ảnh: FP

Câu chuyện thăng trầm của “đế chế” cho thuê xe đạp Trung Quốc Ofo là ví dụ điển hình của bong bóng công nghệ, xuất phát từ ý tưởng thiếu tính thực tiễn được nuôi dưỡng bởi tưởng tượng, phỏng đoán và sức mạnh đồng tiền từ những ông lớn.

Các nhà chức trách Trung Quốc đã nỗ lực cải thiện tình trạng giao thông bằng cách đưa người dân trở lại với phương tiện 2 bánh. Đầu năm 2007, chính quyền 3 thành phố: Bắc Kinh, Hàng Châu và Vũ Hán đã thiết lập các điểm chia sẻ xe đạp, nhằm giảm bớt tình trạng ùn tắc. Tuy nhiên, dịch vụ này không được hưởng ứng chủ yếu bởi số lượng điểm thuê xe hạn chế.

Những chiếc xe đạp màu đỏ của Mobike đã sớm có mặt trên khắp các góc phố của Thượng Hải. Mọi người có thể tìm thấy vị trí của chúng thông qua hệ thống định vị GPS trên một ứng dụng di động. Để thuê xe, khách hàng sẽ phải đặt cọc 299 NDT (khoảng 45 USD).Nhà cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp số 1 Trung Quốc - Ofo thành lập năm 2014 từ một dự án của trường Đại học Bắc Kinh một năm trước khi nền tảng cho thuê xe đạp khác Mobike ra đời. Cả Ofo và Mobike đều khắc phục được thiếu sót lớn của dịch vụ chia sẻ xe đạp truyền thống.

Tương tự, những chiếc xe đạp Ofo màu vàng nhanh chóng xuất hiện, mở ra thị trường tiềm năng thu hút tham gia của khoảng 60 công ty khởi nghiệp khác, nhằm cung cấp phương tiện giá rẻ để người dân đi lại tự do trong nội thành.

Người dân Trung Quốc đi xe đạp qua Quảng trưởng Thiên An Môn. Ảnh: FP

Cùng với sự phát triển của công nghệ thanh toán số Alipay, sàn thương mại điện tử Taobao và mạng xã hội WeChat; Ofo được kỳ vọng trở thành sản phẩm công nghệ nội địa chủ lực trong cuộc sống của người dân Trung Quốc.

Đối với các nhà chức trách, dịch vụ chia sẻ xe đạp bùng nổ là giúp họ có thể vận động người dân tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường và giảm thiểu ô nhiễm tại quốc gia này. Nắm bắt cơ hội đó, Mobike với khẩu hiệu “Mang xe đạp quay lại thành phố” đã được chính quyền địa phương tạo điều kiện thử nghiệm và phát triển các dịch vụ liên quan.

Trong khi Mobike và Ofo tiếp tục khẳng định vị thế thì hàng chục hãng cho thuê xe đạp khác như Bluegogo và Xiaoming Bike đã mọc lên.

Nhưng thực tế, ô tô sẽ không bị cấm lưu thông trên đường và di chuyển bằng xe đạp (chủ yếu trên vỉa hè) sẽ tốn thời gian hơn

Thậm chí, khoảng thời gian di chuyển còn lâu hơn khi vô số chiếc xe đạp dừng đỗ làm tắc nghẽn vỉa hè, vốn đã chật hẹp bởi các bãi đỗ tạm thời dành cho ô tô và xe máy.

Vào năm 2017, Bắc Kinh và Thương Hải là 2 thành phố tập trung nhiều xe đạp nhất. Ở nhiều khu vực, những chiếc xe đạp đầy màu sắc dừng dỗ tạo thành chướng ngại vật. Dù các nhà cung cấp dịch vụ đã bố trí xe tải thu gom xe đạp đỗ sai quy định và công nhân sắp xếp lại gọn gàng nhưng cũng không thể ngăn chúng lấn chiếm vỉa hè, cản trở giao thông tại địa phương.

Thời điểm đó, người dùng và các nhà đầu tư Trung Quốc tin rằng tín hiệu bão hòa này chỉ là giai đoạn khó tránh trong ngành, giống như những gì dịch vụ thanh toán số và giao hàng thực phẩm phải trải qua; và tất nhiên khi các công ty chạy đua về giá thì khách hàng sẽ hưởng lợi vì chi phí thấp.

Nhiều start-up Trung Quốc không ngần ngại đưa ra các gói miễn phí để thu hút thêm người dùng. Tuy nhiên, khi người dùng vui vẻ tận hưởng thì số tiền đầu tư khiêm tốn của các công ty khởi nghiệp đã “không cánh mà bay”.

Hậu quả là nhiều start-up từ bỏ cuộc chơi, nảy sinh nhiều trường hợp người dùng không thể lấy lại tiền đặt cọc từ các công ty cho thuê xe đạp phá sản. Đó là điềm báo cho những gì sẽ tới với Ofo vào năm 2018.

Trong khoảng 5 tháng, từ tháng 6/2017 đến tháng 11/2017, 5 hãng cho thuê xe đạp:  Kyqi Bikes, Bluegogo, Dingding Bikes, 3Vbike và Wukong Bikes đã đồng loạt ngừng hoạt động vì không thể thanh toán chi phí sản xuất, duy trì hoạt động hoặc hoàn trả tiền đặt cọc cho khách hàng

Chưa rõ các hãng cho thuê xe đạp từng làm ăn phát đạt như thế nào. Nhưng theo phân tích của tờ Tân Hoa Xã, chi phí sản xuất cho mỗi chiếc xe đạp là 200 USD và tiền lương trung bình cho kỹ thuật viên/chiếc xe khoảng 10 USD.

Trong khi đó, những công ty này chỉ kiếm được 1 NDT (tương đương 15 Cent) cho mỗi 2 tiếng người dùng thuê xe, kèm phí đặt cọc bắt buộc từ 15 đến 45 USD.

Theo nhận định của các nhà đầu tư, dữ liệu người dùng mới là sản phẩm đem về nguồn thu chính cho các công ty thuê xe đạp. Dữ liệu người dùng sau đó sẽ được sử dụng cho quảng cáo mục tiêu.

Các nhà đầu tư cho rằng ngành cho thuê xe đạp sẽ mang lại lợi nhuận dài hạn. Nhưng trên thực tế, các công ty trong ngành lại chẳng thể đạt lợi nhuận trong khoảng thời gian ngắn hạn. Vì vậy, các ứng cử viên trên thị trường bắt đầu rơi rụng dần vì không thể duy trì hoạt động.

Trong khoảng 5 tháng, từ tháng 6/2017 đến tháng 11/2017, 5 nhà cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp là:  Kyqi Bikes, Bluegogo, Dingding Bikes, 3Vbike và Wukong Bikes đã đồng loạt ngừng hoạt động vì không thể thanh toán chi phí sản xuất, duy trì hoạt động hoặc hoàn trả tiền đặt cọc cho khách hàng.

Cùng lúc đó, chính quyền địa phương bắt đầu ngừng hỗ trợ cho các nhà cung cấp dịch vụ thuê xe đạp thông qua chính sách hạn chế và phạt nếu vi phạm. Đây không phải lần đầu các công ty khởi nghiệp Trung Quốc, vốn sống dựa vào sự ưu đãi của chính phủ, nay gặp khó khăn. “Uber Trung Quốc”, Didi đã mất hầu hết tài xế sau khi các thành phố yêu cầu kiểm soát nơi cư trú hợp lệ của nhân viên.

Nhân viên của Ofo đang xếp những chiếc xe đạp bị hỏng lại để chuẩn bị sửa chữa. Ảnh: FP

Trong cuộc cạnh tranh khốc liệt về thị phần và dữ liệu người dùng, duy trì trên tiền của các nhà đầu tư, thì chỉ nhà cung cấp dịch vụ có tiềm lực tài chính dồi dào mới có khả năng chiến thắng. Ở thời điểm sơ khai của dịch vụ cho thuê xe đạp, tiền đổ vào túi các nhà cung cấp từ nhiều nguồn khác nhau. Ví dụ, Bluegogo và Dingding Bikes nhận được sự hậu thuẫn lớn từ công ty đầu tư mạo hiểm Black Hole Capital và nhà phát triển trò chơi Elex Technology.Khi chính phủ thắt chặt chính sách, người đi xe đạp trên vỉa hè sẽ bị phạt tại tất cả thành phố ở Trung Quốc. Tại Đại hội Nhân dân lần thứ 15, thành phố Bắc Kinh đã áp dụng tiền phạt đối với các nhà cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp đỗ xe sai quy đinh, theo sau là nhiều thành phố khác. Bên cạnh đó, các khu dân cư, trung tâm thương mại và công viên cũng bắt đầu cấm dừng dỗ xe đạp cho thuê.

Trong suốt năm 2016-2017, các phương tiện truyền thông Trung Quốc liên tục đưa tin về cổ phiếu của các nhà cung cấp dịch vụ cho thuê xe đạp. Mobike đã huy động được vốn từ Tencent và nhiều công ty đầu tư mạo hiểm như: Sequoia Capital, Sinovation Ventures và Panda Capital. Còn đứng sau Ofo bao gồm: Xiaomi, Didi Chuxing, Hony Capital, Citic Private Equity và Alibaba.

Ở cuối chu kỳ bong bóng dịch vụ cho thuê xe đạp, 2 nhà đầu tư lớn còn sót lại là Alibaba và Tencent. Với 2 Gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc, người dùng và dữ liệu người dùng có giá trị chiến lược, giúp củng cố hệ sinh thái đa dịch vụ và nền tảng. Và trên thực tế, chỉ Tencent và Alibaba mới đủ sức gồng gánh dịch vụ cho thuê xe đạp đang thoái trào chỉ để có được dữ liệu vị trí của người dùng.

Những chiếc xe đạp vô chủ của Mobike và Ofo chụp từ trên cao. Ảnh: FP

Trong khi đó, Ofo vẫn đang vật lộn với vấn đề về dòng tiền, bao gồm tiền lương của nhân viên và chi phí cho các nhà sản xuất xe đạp. Đầu năm 2018, Ofo đã tạm ngừng kế hoạch mở rộng quá tốn kém để tập trung cho thị trường nội địa, nơi công ty đang gặp khó khăn về tài chính.Tháng 4/2018, Mobike đã được giải cứu bởi Meituan Dianping, một ông lớn cung cấp ứng dụng thương mại điện tử và giao hàng trực tuyến. Cuộc chiến trong ngành dịch vụ cho thuê xe đạp đi tới hồi kết. Sự ổn định về tài chính đã kéo Mobike khỏi khủng hoảng, cho phép công ty hoàn trả toàn bộ tiền đặt cọc xe còn nợ. Mặc dù sống sót nhưng quy mô của Mobike đã bị thu nhỏ so với trước đây. Hiện nay, nhân lực của Mobike bị cắt giảm đáng kể và công ty đã từ bỏ tham vọng mở rộng ra các thị trường nước ngoài.

Sau khi kế hoạch hợp nhất Ofo và Mobike của Didi thất bại, Ofo đứng trước bờ vực phá sản. Mặc dù Ofo luôn hy vọng nhà đầu tư lớn Alibaba sẽ duy trì sự sống cho công ty bằng một thương vụ mua lại, nhưng điều này chưa bao giờ xảy ra.

Hình ảnh kết thúc cho cuộc chiến trong ngành cho thuê xe đạp là hàng dài người bất mãn đứng bên ngoài văn phòng Ofo ở Bắc Kinh để đòi lại tiền. Tất cả bọn họ đều nằm trong danh sách 13 triệu người dùng Ofo đang chờ hoàn trả tiền đặt cọc xe.

Một nhân viên của Ofo đem xe đạp hỏng về kho sửa chữa tại Bắc Kinh. Ảnh: FP

Trong khi đó, thành phố Thượng Hải đã bổ sung thêm các điểm chia sẻ xe đạp, một phiên bản nhàm chán nhưng dễ quản lý hơn của loại hình dịch vụ này. Bạn sẽ luôn thấy ở đó một số lượng nhỏ khách hàng, nhưng đó lại là ý tưởng tồi tệ để xây dựng một công ty khổng lồ.Bất chấp tấm gương của Mobike và Ofo, công ty khởi nghiệp Hellobike vừa mới huy động được 4 tỷ NDT, hơn nửa tỷ USD, từ Primavera Capitol và Alibaba Hampshire Ant Financial. Con số đó cho thấy nhiều nhà đầu tư Trung Quốc vẫn đang ôm mộng về “cơn sốt” cho thuê xe đạp.