Các ngân hàng tăng cường nắm giữ trái phiếu của nhau và nỗi lo tăng vốn ảo

Các ngân hàng tăng cường nắm giữ trái phiếu của nhau

Theo thống kê của CTCP Chứng khoán SSI (SSI Research), trong 8 tháng đầu năm, ngân hàng là ngành phát hành nhiều trái phiếu nhất với tổng giá trị phát hành đạt 56.060 tỉ đồng, chiếm tỉ trọng 47,9% tổng lượng trái phiếu doanh nghiệp được phát hành.

Nguồn: SSI tổng hợp

Với mức lãi suất trung bình chỉ 6,72%/năm, thấp hơn cả lãi suất huy động của Agribank, VietinBank, Vietcombank – nhóm có lãi suất huy động thấp nhất thì trái phiếu của các ngân hàng hầu hết không hấp dẫn với các nhà đầu tư thông thường. 

Tuy nhiên, trái phiếu ngân hàng lại có tỉ lệ phát hành thành công cao nhất thị trường và gần như tất cả lượng trái phiếu phát hành đều được mua hết (tỉ lệ phát hành thành công lên tới 99,6%).

Điều này đặt ra câu hỏi rằng ai đã mua một lượng lớn trái phiếu ngân hàng với mức lãi suất thấp như vậy?

Theo số liệu được người viết thống kê tại 18 ngân hàng niêm yết, tính đến cuối tháng 6/2019, tổng giá trị chứng khoán nợ (tức trái phiếu và chứng chỉ tiền gửi) được các ngân hàng nắm giữ chéo lẫn nhau lên tới hơn 246.000 tỉ đồng, tăng hơn 50.500 tỉ đồng tương ứng gần 26% so với thời điểm đầu năm.

Với tốc độ tăng như vậy, đây là một trong những khoản mục tài sản tăng nhanh nhất của các ngân hàng, gấp 4,5 lần tốc độ tăng của tổng tài sản (5,9%, theo số liệu của SSI Research).

Nguồn: PV tổng hợp

Vietcombank là ngân hàng sở hữu nhiều chứng khoán nợ của các TCTD khác nhất với 57.774 tỉ đồng, tăng 61% so với hồi đầu năm. Trong đó, chứng khoán nợ sẵn sàng để bán là 20.157 tỉ, tăng 53%; chứng khoán nợ giữ đến đáo hạn là 37.617 tỉ đồng, tăng 66%.

Cùng với Vietcombank, có 4 ngân hàng niêm yết khác nắm giữ chứng khoán nợ của các TCTD trên 20.000 tỉ đồng lần lượt là MBBank (27.664 tỉ), VietinBank (26.853 tỉ), Techcombank (22.726 tỉ), BIDV (21.460 tỉ).

Đáng chú ý, lượng chứng khoán nợ do TCTD khác phát hành của cả 4 ngân hàng này đều tăng trong 6 tháng đầu năm. Trong đó, BIDV là ngân hàng tăng mạnh nhất gần 136%, tiếp theo là MBBank (tăng 29%), Techcombank (tăng 16%) và VietinBank (tăng 12%).

Tính chung 5 ngân hàng Top đầu này đã nắm giữ thêm gần 47.000 tỉ đồng chứng khoán nợ do các TCTD khác phát hành trong hai quí đầu năm, tương đương tăng 42%. 

Nhận định trong báo thị trường trái phiếu doanh nghiệp 8 tháng đầu năm, SSI Research cho rằng rất có thể các NHTM đã sở hữu chéo các trái phiếu của nhau, mục đích là để vừa gia tăng nguồn huy động và vừa nâng cao tỉ trọng vốn trung và dài hạn, đối phó với yêu cầu giảm tỉ trọng vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn của NHNN.

Trong khi đó, bất chấp nhiều nỗ lực, vốn tự có của các ngân hàng gần như không có sự thay đổi đáng kể trong thời gian qua. Trước tình trạng này, phát hành trái phiếu được coi là một phương án khả dĩ nhất đối với một số ngân hàng ở thời điểm hiện tại.

… những hệ lụy đi kèm

Trong báo cáo gửi Quốc hội, Kiểm toán Nhà nước đã nhận định rằng hệ số an toàn vốn (CAR) toàn hệ thống ngân hàng chưa tin cậy khi một số nhà băng đầu tư trái phiếu chéo lẫn nhau, làm "cải thiện ảo" hệ số CAR.

Mặc dù báo cáo của Kiểm toán Nhà nước dựa trên số liệu của năm 2017 và NHNN cũng đã ban hành Thông tư 19/2017 để hạn chế tình trạng tăng vốn ảo, tuy nhiên trong bối cảnh vấn đề tăng vốn của hệ thống ngân hàng đang trở nên cấp bách thì cũng cần đề phòng một kịch bản tương tự có thể lặp lại.

Bình luận về điều này, Chuyên gia Tài chính – Ngân hàng, TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng Cơ quan thanh tra của Ngân hàng Nhà nước cần giám sát kĩ các dấu hiệu về khả năng các ngân hàng mua chéo trái phiếu của nhau để tránh tình trạng làm méo mó thị trường công cụ nợ và không đảm bảo tính chân thực của các hệ số an toàn vốn tại các ngân hàng.

Không chỉ tạo ra nỗi lo tăng vốn ảo, việc các ngân hàng gia tăng nắm giữ trái phiếu của nhau còn ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng sinh lời của của các nhà băng khi lãi suất thu về của lượng trái phiếu đang nắm giữ còn thấp hơn cả giá vốn - lãi suất huy động tiền gửi khách hàng cùng kì hạn. 

Điều này càng đáng lo ngại hơn nhất là khi tốc độ tăng trưởng của khoản mục này rất nhanh, gấp khoảng 4,5 lần tốc độ tăng của tổng tài sản.