Thế giới sẽ không khử carbon đủ nhanh trừ khi năng lượng tái tạo tạo ra lợi nhuận

Theo bài viết đăng trên tờ The Economist, giữa tác động của xung đột ở Ukraine và cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu, có một tin tốt. Quá trình chuyển đổi xanh đã tăng tốc. Đúng là giá khí đốt tự nhiên tăng đột biến đã thúc đẩy nhu cầu lớn hơn đối với than đá, loại nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm nhất.

Giá năng lượng tăng cao cũng khiến người tiêu dùng sử dụng năng lượng hiệu quả hơn. Quan trọng hơn, khủng hoảng năng lượng thúc đẩy đầu tư vào năng lượng tái tạo trên khắp thế giới. Năm ngoái, lần đầu tiên chi tiêu vốn toàn cầu cho năng lượng Mặt Trời và gió lớn hơn đầu tư vào các giếng dầu và khí đốt mới và hiện có.

Các chính phủ ở Mỹ và châu Âu đang chi hàng tỷ USD để trợ cấp cho công nghệ sạch trong thập kỷ tới. Trung Quốc cũng đang cung cấp các ưu đãi hấp dẫn.

Kết quả đáng mừng là, quá trình chuyển đổi xanh có thể đã tăng tốc từ 5-10 năm. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là quá trình chuyển đổi vẫn có thể diễn ra với tốc độ nhanh hơn. Các chính phủ đã nới lỏng hầu bao, nhưng đã bắt đầu giảm bớt các động cơ khuyến khích đầu tư.

Việc khuyến khích đầu tư sẽ rất quan trọng, vì theo quỹ đạo ngày nay, thế giới khó có thể đạt được mức phát thải carbon ròng bằng 0 vào năm 2050, cột mốc để hạn chế nhiệt độ tăng thêm 1,5°C so với mức trung bình của thời kỳ tiền công nghiệp vào năm 2100.

Một vấn đề là có được giấy phép. Sự chậm trễ vô tận ngăn cản các công ty muốn đầu tư đột phá. Điều này từ lâu đã là một trở ngại đối với các dự án mới ở Mỹ và châu Âu. Điều đáng lo ngại là một số nơi đang thụt lùi.

Đan Mạch là một hình mẫu trong phát triển điện gió ngoài khơi. Nhưng ngày 6/2 vừa qua, nước này đã ngừng xử lý tất cả các đơn đăng ký cho các dự án như vậy, sau khi nhận ra rằng có thể vi phạm luật của Liên minh châu Âu (EU).

Lợi ích thu được từ việc cắt giảm quan liêu là rất lớn. Cơ quan Năng lượng Quốc tế ước tính rằng việc sản xuất năng lượng tái tạo sẽ tăng thêm 25% vào năm 2027, nếu các rào cản tài chính và quan liêu được dỡ bỏ.

Vấn đề lớn hơn là một số nhà cung cấp năng lượng tái tạo hiện đang xem xét lại các khoản đầu tư của họ, bởi vì các dự án năng lượng đang trở nên kém hấp dẫn hơn. Giới hạn giá và các loại thuế khác nhau, cùng với chi phí gia tăng, đang khiến chúng bị trì hoãn.

Trong khoảng thời gian từ tháng 1/2021 đến tháng 4/2022, trục trặc về logistics, sự phục hồi sau phong tỏa và gián đoạn do xung đột đã cùng đẩy giá mọi thứ từ vận chuyển đến kim loại công nghiệp, từ đó làm tăng giá mô-đun năng lượng Mặt Trời và tua-bin.

Lãi suất cao hơn khiến đồng tiền trở nên đắt đỏ hơn - một vấn đề đau đầu đối với những người xây dựng các nhà máy xanh, vốn đang "đói vốn" hơn nhiều so với các đối tác chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.

Những chi phí như vậy sẽ có thể quản lý được, nhưng các chính phủ đang ngày càng quản lý vi mô thị trường điện để giữ giá ở mức thấp, hoặc để tăng doanh thu của chính họ. EU đã áp đặt trần giá đối với điện năng lượng tái tạo và nhiều nước châu Âu đã thực hiện đánh thuế phụ thu đối với lợi nhuận của doanh nghiệp.

Trên khắp thế giới, các cuộc đấu giá cho các hợp đồng năng lượng tái tạo đang được thiết kế để giữ cho giá điện ở mức rẻ - rẻ đến mức các nhà phát điện sẽ phải vật lộn để kiếm tiền. Điều đó dẫn đến việc họ bán điện trên thị trường giao ngay, rủi ro hơn và ít hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư.

Một số nhà thầu lôi kéo các nhà phát triển cạnh tranh về số tiền họ sẵn sàng trả để chạy các dự án, một hệ thống được gọi là "đặt giá thầu tiêu cực". Điều này có thể làm tăng chi phí nhiều hơn nữa.

Kết quả đã bị vắt kiệt lợi nhuận. Bốn nhà sản xuất tua-bin lớn nhất của phương Tây đang thua lỗ. Vào tháng 1/2023, Orsted, nhà phát triển điện gió ngoài khơi lớn nhất thế giới, đã phải tốn khoản phí 365 triệu USD cho một dự án lớn của Mỹ.

Ngày 8/2, chi nhánh năng lượng tái tạo của Equinor, "gã khổng lồ" năng lượng thuộc sở hữu nhà nước của Na Uy, đã báo cáo khoản lỗ ngày càng lớn trong quý IV/2022-mặc dù doanh thu tăng 81% so với cùng kỳ năm 2021.

Cũng trong khoảng thời gian này,  hai công ty Mỹ Duke Energy và Dominion Energy cũng đặt khoản phí lần lượt là 1,3 tỷ USD và 1,5 tỷ USD cho các phần danh mục đầu tư năng lượng Mặt Trời và gió của họ.

Điều này cũng đang làm tắc nghẽn các dự án. Từ Mỹ đến châu Á, các nhà phát triển năng lượng gió đang cố gắng sửa đổi hồ sơ dự thầu hoặc đàm phán lại các thỏa thuận tài chính, khiến việc xây dựng bị trì hoãn.

Một số đang rút khỏi các cuộc đấu thầu lớn, chê bai các dự án là “không thể đầu tư”. Ở Mỹ, nhiều dự án năng lượng Mặt Trời đang bị đình trệ và ở châu Âu, ít thỏa thuận mua điện năng mà họ tạo ra được ký kết.

Các chính phủ rất muốn giữ giá điện ở mức thấp hiện nay, nhưng đó có thể là một nền kinh tế sai lầm nếu nó làm giảm chi tiêu năng lượng tái tạo cần thiết cho ngày mai. Và khi nhiều công suất năng lượng Mặt Trời và gió được xây dựng, các nhà phát triển có thể sẽ phải chịu đựng sự gia tăng chi phí thậm chí còn lớn hơn: tình trạng thiếu đồng sẽ đẩy giá cáp và dây điện lên cao, và sự khan hiếm công nhân được đào tạo cần thiết để bảo trì và vận hành tua-bin sẽ đặt ra yêu cầu tăng lương.

Tất cả điều này có nghĩa là, nếu đầu tư vẫn hấp dẫn, năng lượng xanh sẽ cần phải được bán với giá cao hơn mức mà các chính phủ mong muốn. Nếu quá trình chuyển đổi năng lượng diễn ra nhanh chóng, thì đó không phải một cuộc đua xuống đáy về giá và các chính phủ phải chấp nhận mức giá cao.