Trật tự năng lượng mới đang hình thành, đe dọa đế chế petrodollar của Mỹ

Sự ra đời của petroyuan

Vào ngày Valentine năm 1945, Tổng thống Mỹ Franklin Delano Roosevelt đã gặp gỡ Quốc vương Abdul Aziz Ibn Saud của Arab Saudi trên tàu tuần dương USS Quincy.

Ngày đó đã đánh dấu sự khởi đầu của một trong những liên minh địa chính trị quan trọng nhất trong 70 năm qua, trong đó Trung Đông chấp thuận niêm yết giá dầu mỏ bằng USD để nhận được sự đảm bảo an ninh của Mỹ.

Tuy nhiên, thời thế đã thay đổi. 2023 rất có thể sẽ được ghi nhớ là năm mà cuộc trao đổi vĩ đại trên bắt đầu có chuyển biến, và trật tự năng lượng thế giới mới giữa Trung Quốc và Trung Đông có thể sẽ hình thành.

Trong thời gian qua, Trung Quốc đã tăng cường mua dầu mỏ và khí tự nhiên từ Iran, Venezuela, Nga và một số nước châu Âu bằng nhân dân tệ.

Song, theo nhà phân tích Zoltan Pozsar của Credit Suisse, chính cuộc họp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình với các nhà lãnh đạo Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh và Arab Saudi mới là sự kiện ghi dấu “sự ra đời của đồng petroyuan”.

Ông Pozsar cho rằng “Trung Quốc muốn viết lại quy tắc của thị trường năng lượng toàn cầu”. Đây là một phần của nỗ lực phi đô-la hóa mà nhóm các nước BRIC bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và nhiều nơi khác trên thế giới theo đuổi sau khi Mỹ vũ khí hóa đồng USD để trừng phạt Nga vì tấn công Ukraine.

Điều này có ý nghĩa gì? Đầu tiên, thế giới sẽ chứng kiến thêm nhiều giao dịch dầu mỏ được thanh toán bằng đồng nhân dân tệ. Ông Tập tuyên bố rằng trong 3 đến 5 năm tới, Trung Quốc sẽ tăng đáng kể nhập khẩu dầu từ các quốc gia vùng Vịnh và hướng đến “hợp tác năng lượng toàn diện”.

Có thể trong tương lai, Trung Quốc sẽ thành lập các dự án thăm dò và khai thác dầu khí chung với các quốc gia Trung Đông, cũng như đầu tư vào vào các nhà máy lọc dầu, hóa dầu và nhựa trong khu vực.

Bắc Kinh hy vọng rằng tất cả các giao dịch trên sẽ được thanh toán bằng đồng nhân dân tệ trên Sàn giao dịch Dầu mỏ và Khí tự nhiên Thượng Hải, sớm nhất là vào năm 2025. Kế hoạch này sẽ tạo ra sự thay đổi khổng lồ trong thương mại năng lượng toàn cầu.

Ông Pozsar cho biết Nga, Iran và Venezuela đang nắm giữ khoảng 40% trữ lượng dầu mỏ của OPEC+, và cả ba nước đều đang bán năng lượng cho Trung Quốc với giá rẻ. Khoảng 40% khác là của các nước thuộc Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh. Và 20% còn lại thuộc sở hữu của những quốc gia thân thiết với Nga và Trung Quốc. 

Có thể thấy rằng thị trường dầu mỏ bị chi phối bởi các quốc gia có nhiều điểm chung với Trung Quốc hơn là với Mỹ. Trung Quốc còn cung cấp đảm bảo tài chính bằng cách giúp đồng nhân dân tệ dễ dàng quy đổi ra vàng trên sàn giao dịch vàng Thượng Hải và Hong Kong, tờ Financial Times cho hay. 

Rắc rối của phương Tây 

Nhân dân tệ vẫn chưa thể giành lấy vai trò đồng tiền dự trữ thế giới của USD. Dẫu vậy, đồng petroyuan vẫn tạo ra các tác động kinh tế và tài chính quan trọng tới các nhà hoạch định chính sách và giới đầu tư.

Triển vọng năng lượng giá rẻ tại Trung Quốc rất hấp dẫn đối với các công ty công nghiệp phương Tây. Gần đây, ông lớn BASF của Đức đã quyết định thu hẹp quy mô nhà máy chính ở Ludwigshafen và chuyển hoạt động sản xuất hóa chất tới Trạm Giang, Trung Quốc.

Sự kiện này có thể là khởi đầu của một xu hướng mới, trong đó Trung Quốc dùng năng lượng rẻ làm đòn bẩy để đem về nước nhiều hoạt động sản xuất tạo giá trị cao hơn.

Hệ thống petrodollar có nhiều ưu điểm nhưng cũng đi kèm với rủi ro tài chính. Petrodollar đã thúc đẩy quá trình tạo ra một nền kinh tế mang tính đầu cơ, dựa dẫm nhiều vào nợ vay ở Mỹ. Các ngân hàng ngập trong tiền mặt đã tạo ra đủ kiểu “phát minh” tài chính, dòng vốn nước ngoài lớn cho phép Mỹ duy trì mức thâm hụt ngày càng lớn. Xu hướng này có thể đang bắt đầu đảo ngược.

Số người mua nước ngoài của trái phiếu Kho bạc Mỹ không còn nhiều như trước. Nếu petroyuan vươn lên thì làn sóng phi đô-la hóa sẽ càng lớn mạnh. Việc Trung Quốc có khả năng tác động lên nhiều trữ lượng dầu mỏ và chế phẩm từ chúng có thể trở thành tác nhân quan trọng mới hâm nóng lạm phát ở phương Tây.

Petroyuan sẽ không gây rắc rối cho Mỹ ngay lập tức, nhưng có lẽ vấn đề sẽ nảy sinh sớm hơn suy nghĩ của một số nhà đầu tư.

Financial Times cho rằng các nhà hoạch định chính sách Mỹ nên đối phó với petroyuan bằng cách tăng cường sản lượng dầu đá phiến Mỹ trong ngắn hạn và trung hạn, bán cho châu Âu với giá rẻ, đồng thời đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh.