Nhìn lại từ Bách Hoá Xanh, WinMart tới Big C, Saigon Co.op: Ngành bán lẻ đã đi qua 'giông bão' COVID-19 như thế nào?

Theo Vietnam Report, đại dịch COVID-19 đã đẩy ngành bán lẻ vào một thời kỳ đầy biến động, có cả cơ hội lẫn thách thức. Nhìn chung, các nhà bán lẻ vẫn phải đối mặt với những thách thức cũ nhưng độ nghiêm trọng đã gia tăng hơn trong làn sóng dịch lần thứ 4 này.

Những hạn chế do quy định giãn cách, phong tỏa và khung giờ hoạt động tại nhiều nơi... đã khắc họa rõ nét những khó khăn mà các nhà bán lẻ phải đương đầu trong giai đoạn này.

Sự thận trọng hơn trong chi tiêu của người tiêu dùng

Chiếm tỷ lệ cao nhất trong top vấn đề khó khăn của ngành bán lẻ, chính là tâm lý người tiêu dùng. Dịch bệnh đã thay đổi hoàn toàn cuộc sống của người dân, đi kèm với đó là hành vi người tiêu dùng về lâu về dài. COVID-19 gây ra nỗi sợ hãi lan rộng liên quan đến sức khỏe, an ninh việc làm, chất lượng cuộc sống và sự ổn định tài chính.

Theo một khảo sát của Statista, chỉ số niềm tin người tiêu dùng đạt 24 điểm. Đây là chỉ số niềm tin người tiêu dùng thấp nhất trong thời kỳ quan sát do tác động của làn sóng COVID-19 mới với ngành bán lẻ.

Để đối phó với nỗi sợ hãi này, người tiêu dùng đã thắt chặt chi tiêu lại, điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của những người khác như chuỗi domino và do đó thay đổi hành vi của người tiêu dùng trong ngắn hạn và dài hạn. 

Theo khảo sát của Vietnam Report (VNR) trong tháng 8/2020 và 8/2021 cho thấy sự thận trọng hơn trong chi tiêu có xu hướng gia tăng. Tỷ lệ gia tăng tỷ lệ người tìm cách tiết kiệm tiền khi mua sắm từ 85,29% lên 91,18%, đặc biệt là quan tâm nhiều hơn lập danh sách cho các chuyến mua sắm và chuyển sang các sản phẩm rẻ để tiết kiệm tiền.

Theo dữ liệu của Tổng cục Thống kê trong 9 tháng đầu năm, vật phẩm văn hoá, giáo dục giảm 10,5%; đồ dùng, dụng cụ, trang thiết bị gia đình giảm 10%; may mặc giảm 9,6%; lương thực, thực phẩm tăng 5%.

Người tiêu dùng từ chỗ thoải mái trong sinh hoạt, chuyển sang chi tiêu tiết kiệm hơn vì những lo lắng chưa biết khi nào dịch mới được dập tắt và tiếp tục ưu tiên mua các sản phẩm chống dịch và phục vụ nhu cầu thiết yếu. Các sản phẩm không thiết yếu như quần áo, giày dép, thiết bị thể thao,... có sự sụt giảm nghiêm trọng trong thời gian này. 

Các sản phẩm công nghệ như laptop, điện thoại, máy tính bảng... tăng mạnh nhu cầu so với mọi năm khi người lao động, học sinh sinh viên phải ở nhà làm việc và học trực tuyến.

Đứt gãy chuỗi cung ứng trong kinh doanh và khó khăn trong khâu vận chuyển

Sự không thống nhất trong khái niệm “hàng thiết yếu” cùng các quy định, yêu cầu thủ tục, giấy tờ để lưu thông hàng hóa tại các địa phương đã gây cản trở hoạt động vận chuyển và đứt gãy chuỗi cung ứng.

Mặc dù đã lên kịch bản, dự đoán nhu cầu và tích trữ hàng nhưng nhiều doanh nghiệp bán lẻ vẫn thiếu nguồn cung cho một số phân khúc sản phẩm có nhu cầu cao như máy tính giá tầm trung, thực phẩm chế biến do công ty sản xuất thiếu hụt nguồn cung linh kiện và lao động. 

Đơn cử, các siêu thị điện máy tại Hà Nội có hàng tồn kho tăng nhưng không thể chuyển về các địa phương nơi loại hình siêu thị này được phép hoạt động vì không thuộc “luồng xanh” và không được vận chuyển ra khỏi thành phố.

Không chỉ gián đoạn, đứt gãy trong chuỗi cung ứng, các siêu thị cũng phải gánh thêm các chi phí phát sinh để tìm thêm nhà cung cấp, tăng chi phí vận chuyển khi phải dỡ hàng và đổi tài xế, xét nghiệm, hao hụt trong khi vẫn phải bình ổn giá nhiều mặt hàng. Khâu kiểm tra tại các chốt liên tỉnh cũng mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến thời gian vận chuyển hàng hoá kéo dài hơn so với kế hoạch, khiến hàng hóa có mặt tại siêu thị chậm hơn.

Đảm bảo an toàn cho nhân viên và khách hàng

Siêu thị, cửa hàng là nơi tập trung đông người nên việc thực hiện các quy định, thủ tục liên quan để duy trì hoạt động cung cấp hàng hóa thiết yếu trên cơ sở đảm bảo thực hiện các quy định về phòng, chống dịch COVID-19 là một khó khăn rất lớn đối với các doanh nghiệp bán lẻ. 

Tại nhiều địa phương yêu cầu cơ sở kinh doanh hàng hóa thiết yếu thực hiện “3 tại chỗ” và tổ chức xét nghiệm SARS-CoV-2 định kỳ trong khi cơ sở vật chất của nhiều đơn vị hiện nay không đảm bảo, ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe người lao động.

Trong thời gian qua, nhiều siêu thị lớn cũng phải đóng cửa dài ngày để khử trùng, truy vết và xét nghiệm khi nhân viên, khách hàng, đối tác bị nhiễm COVID-19, đã làm lợi nhuận của doanh nghiệp bị bào mòn, phải bù lỗ để bình ổn giá.

Đáp ứng nhu cầu mua hàng trực tuyến tăng cao đột biến

Trong giai đoạn đại dịch, thương mại điện tử có cơ hội phát triển do nhu cầu mua hàng trực tuyến tăng đột biến. Số liệu của Bộ Công Thương ghi nhận có khoảng 53% dân số tham gia mua bán trực tuyến, đưa thị trường thương mại điện tử Việt Nam trong năm 2020 tăng trưởng 18%, đạt 11,8 tỷ USD. Làn sóng dịch lần thứ 4 đã khiến nhiều đơn vị bán lẻ quyết định đưa hàng hóa của mình lên sàn thương mại điện tử sớm hơn.

Trong gian đoạn thực hiện giãn cách, đơn hàng online tại các cửa hàng, siêu thị có lúc tăng từ 5-7 lần khi nhiều người hạn chế đến siêu thị. Sự gia tăng đột biến qua kênh online đã khiến không ít nhà bán lẻ gặp nhiều khó khăn, thách thức để đáp ứng nhu cầu của khách hàng, đảm bảo chất lượng và thời gian vận chuyển hàng hóa đến tay người mua.

Trước khi có dịch, nhiều nhà bán lẻ cung cấp đơn hàng thực phẩm tươi như rau củ quả, thịt thường giao ngay trong vòng 2 giờ khi sử dụng các lái xe công nghệ để giao hàng. Nhưng khi nhiều địa phương áp dụng chỉ thị 16, các sự cố như trang web, app bị quá tải, nhiều đơn hàng bị tắc nghẽn, không thể giao hàng trong ngày như trước và mã giảm giá bị lỗi đã xảy ra do số lượng đơn hàng tăng, thiếu hụt nhân viên đóng gói, tài xế công nghệ và quy định về thời gian hoạt động của siêu thị. 

Các đơn vị bán lẻ mặc dù đã đăng ký với cơ quan chức năng cấp phép hoạt động cho đội giao hàng, nhưng so với nhu cầu vẫn chưa đủ tài xế công nghệ. Đánh giá về việc mua sắm trực tuyến trong thời kỳ dịch bệnh của người tiêu dùng trong khảo sát của VNR vào tháng 8/2021 cho thấy 67,65% khách hàng đánh giá các nhà bán lẻ trực tuyến đã làm rất tốt về khả năng cung cấp sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng.

29,41% người tiêu dùng cho rằng một số nhà bán lẻ luôn hoạt động tốt, trong khi nhóm khác thì không và có 2,94% người thất vọng về hiệu suất của các nhà bán lẻ trực tuyến liên quan đến tính sẵn có của sản phẩm và/hoặc giao hàng nhanh chóng.