Hình thể đô thị là gì? Phân loại

Hình minh họa (Nguồn: se.royalacademy.org.uk)

Hình thể đô thị

Khái niệm

Hình thể đô thị là hình thức dàn trải và chiếm đất của đô thị. Nói cách khác, đó là cách thức chiếm đất của đô thị biểu thị sự phát triển đặc thù của từng đô thị do những điều kiện địa lí tự nhiên, lịch sử phát triển và do sự tác động chủ định của con người.

Phân loại các nhóm hình thể đô thị

Tùy theo đặc thù của sự dàn trải không gian trên mặt đất, người ta phân biệt các nhóm hình thể của đô thị tùy theo tầm vóc của chính đô thị (nhỏ, vừa, lớn, rộng), theo dạng hình thức tổ chức không gian (sao, tuyến, chuỗi, cụm, chùm, mạng) và theo mạng lưới làm nền cho hình thể (ô cờ, hướng tâm, xuyên tâm, chia nhánh, vòng và tự do).

Nếu quan sát hình thể đô thị ở các giai đoạn phát triển khác nhau của đô thị thì thường khi mới hình thành, đô thị có dạng tập trung, càng về sau mới phân tán ra liên tục để tạo thành sao, tuyến hoặc ở dạng không liên tục để tạo thành chuỗi, cụm, chùm hoặc mạng.

Một trong những hình thể đô thị phổ biến đối với các đô thị cực lớn là các chùm đô thị kể từ giữa thế kỉ XX trở về đây. Về mặt hình thái chiếm đất, đó là một tập hợp các đô thị lớn nhỏ có quan hệ với nhau về mặt lao động và dịch vụ theo nguyên tắc (sáng đi chiều về), tức là các quan hệ hằng ngày.

Một chùm đô thị bao giờ cũng có một đô thị lớn làm hạt nhân trung tâm ở giữa, thường được gọi là đô thị chính (đô thị mẹ) và một loạt các đô thị khác có qui mô dân số nhỏ hơn đô thị chính song có nhiệm vụ là điều hòa sự tăng trưởng đô thị của chùm.

Chính quá trình điều tiết sự tăng trưởng dân số của đô thị đã khiến người ta nghĩ ra việc lập các đô thị nhỏ xung quanh đô thị chính, phần lớn nằm dọc theo các xa lộ hoặc đường sắt dẫn về thành phố mẹ.

Lúc đầu, do thiếu đất trong phạm vi đô thị chính để xây dựng nhà ở nên người ta bố trí các khu dân cư ra xa ngoại thành, vào những quần cư được mệnh danh là "thành phố ngủ", tức là người lao động phải vào thành phố chính để kiếm sống vào buổi sáng trên các toa xe lửa (hoặc tàu điện), rồi buổi chiều tối lại trở về ngoại thành để ngủ; cuộc sống của những người lao động đô thị tại các thành phố cực lớn rất cực nhọc, vì nó xoay quanh các trục tam giác "boulot – metro – dodo".

(Tài liệu tham khảo: Đô thị học, những khái niệm mở đầu, NXB Xây Dựng)