Hàng trăm tàu thuyền mắc kẹt vì chiến sự Ukraine, đe dọa vận mệnh thủy thủ đoàn và thương mại toàn cầu

Họa vô đơn chí

Khi tàu chở hàng MV Banglar Samriddhi của Bangladesh đang neo đậu gần cảng Olvia của Ukraine, thủy thủ đoàn đã nghe thấy tiếng nổ lớn.

Chính quyền Ukraine cho biết tên lửa đánh trúng tàu hàng này vào lúc 5:25 chiều 2/3, khiến một thuyền viên thiệt mạng và một số người khác bị bỏng nghiêm trọng. Đây là tàu buôn thứ 5 gặp nạn ngoài khơi Ukraine kể từ khi chiến sự với Nga nổ ra.

Xung đột quân sự giữa hai nước Liên Xô cũ đã cản trở nghiêm trọng hoạt động vận tải ở Biển Đen, gây hậu quả lớn lên chuỗi cung ứng toàn cầu và vận chuyển quốc tế. 

Các công ty theo dõi hàng hải cho biết hàng chục tàu chở hàng đang mắc kẹt tại cảng Mykolaiv của Ukraine. Công ty Windward của Anh ước tính khoảng 3.500 người đang kẹt trong khoảng 200 con tàu tại các cảng của đất nước Đông Âu này.

Kết quả là khu vực xuất khẩu ngũ cốc lớn thứ hai thế giới đang phải đóng cửa. Ukraine chiếm khoảng 16% xuất khẩu ngô toàn cầu. 

Ngoài ra, Nga và Ukraine còn chiếm 30% xuất khẩu lúa mỳ thế giới. Giá lúa mỳ đã nhảy vọt hơn 55% kể từ tuần trước khi khủng hoảng nổ ra.

Ông Salvatore Mercogliano, Giáo sư tại Đại học Campbell (Mỹ), nhận xét: "Cú sốc tới chuỗi cung ứng ngũ cốc toàn cầu hiện nay là cú sốc nguồn cung lớn nhất kể từ khi OPEC ngừng cung cấp nhiên liệu sang Mỹ những năm 1970. Điều này có nghĩa là Trung Đông và châu Phi có thể thiếu hụt lương thực, và lạm phát trên toàn thế giới sẽ tăng cao".

Điều khiến tình cảnh của các hãng vận tải toàn cầu trở nên tồi tệ hơn là hàng nghìn thuyền viên Ukraine và Nga đang bị mắc kẹt tại các cảng trên khắp thế giới. Các chủ tàu đang phải chạy đua để tìm nhân viên thay thế, giữ cho chuỗi cung ứng tiếp tục hoạt động.

Theo các nhà chức trách cảng Ukraine thì tại Biển Đen và Biển Azov - những tuyến đường xuất khẩu lương thực và dầu mỏ quan trọng, 5 tàu chở dầu và chở hàng đã bị tên lửa tấn công. Các tàu gặp nạn đến từ Nhật Bản, Thổ Nhĩ Kỳ, Moldova và Estonia, vận chuyển dầu diesel, đất sét và ngũ cốc.

Chính quyền Ukraine đổ lỗi cho Nga, còn Nga phủ nhận mọi trách nhiệm. Theo tờ Wall Street Journal, lực lượng Nga đã nhắm bắn tên lửa vào cơ sở hạ tầng tại cảng Ukraine nhằm chiếm giữ bờ biển phía nam, hòng ngăn nước này tiếp cận vùng biển và bóp nghẹt nền kinh tế địa phương.

Hôm 3/3, tàu MV Helt của Estonia đã chìm nghỉm sau khi bị trúng đòn, chủ tàu cho biết. Hải quân Ukraine cáo buộc Nga bắt tàu thương mại di chuyển vào khu vực nguy hiểm trên Biển Đen để che giấu các hoạt động quân sự.

Cơ quan biên phòng Ukraine viết trên Facebook: "Nga dùng thuyền Helt làm lá chắn để trốn phía sau, tránh các vũ khí chống hạm của Ukraine". Quan chức cảng Ukraine cũng nói rằng lực lượng Nga đã bắt giữ hai tàu buôn nước này.

Hạm đội nhỏ bé của Ukraine không thể nào là đối thủ với lực lượng hải quân Nga. Tờ Wall Street Journal cho biết hải quân Ukraine đã đánh mất gần hết tàu khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014. 

Tuần trước, hải quân Ukraine đã đánh đắm tàu khu trục nhỏ duy nhất của mình ở Mykolaiv để tránh bị rơi vào tay hải quân Nga, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Oleksii Reznikov thông báo.

Tổ chức Hàng hải Quốc tế sẽ tổ chức phiên họp khẩn cấp vào ngày 10 và 11/3 để giải quyết tác động của chiến sự đối với hoạt động vận chuyển hàng hóa theo yêu cầu của nhiều chính phủ.

Liên đoàn Công nhân Vận tải Quốc tế đã tuyên bố vùng biển ngoài khơi Ukraine là "tương tự vùng chiến" và kêu gọi bảo vệ các thủy thủ. Các nhóm vận động cho biết nhiều thuyền viên mắc kẹt đang cạn kiệt thực phẩm dự trữ và nhiên liệu.

Tình thế ngặt nghèo

Trong ngày đầu quân Nga tiến công, Ukraine đã dừng mọi hoạt động tại tất cả các cảng, chuyển hướng tàu chở hàng đến các cảng ở Thổ Nhĩ Kỳ, Romania và Gruzia. Hải quân Nga cũng chặn các tuyến đường trung chuyển dọc theo bờ biển. Giao thông gần như dừng lại hoàn toàn.

Do ít ai dám di chuyển ở phía bắc Biển Đen và Biển Azov, giá cước vận chuyển trong ngày cho tàu chở dầu đã tăng lên mức cao nhất trong một thập kỷ. Phí bảo hiểm tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến sự tăng đến 5%. Điều này có nghĩa là chi phí mỗi hành trình bị đội thêm hàng trăm nghìn USD, theo dữ liệu từ Windward.

Gánh nặng chi phí càng gia tăng căng thẳng lên chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là đối với nhóm hàng ngũ cốc. Giới chức trách đang chuẩn bị cho kịch bản giá ngũ cốc nhảy vọt tại Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ và Syria.

Khi Nga mở màn chiến dịch quân sự ngày 24/2, tàu chở hàng rời Yasa Jupiter của Thổ Nhĩ Kỳ đang chuyên chở hàng hóa cho công ty thương mại Mỹ Cargill. Con tàu bị trúng bom ngoài khơi bờ biển thành phố cảng Odessa.

Ngày tiếp theo, tàu Millennial Spirit của Moldova chất đầy 600 tấn dầu thô và dầu diesel bốc cháy sau khi bị trúng tên lửa. Hai thành viên thủy thủ đoàn bị thương nặng. Tàu chở hàng rời Namura Queen của Nhật Bản cũng bị trúng tên lửa. 

Ông Munro Anderson, đối tác của công ty an ninh hàng hải Dryad Global ở London, nhận định: "Các thủy thủ đang phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: Ở lại và có nguy cơ hết lương thực..., hoặc cố gắng lên đường mưu cầu tự do và chịu nguy cơ đâm phải một quả thủy lôi".