The Economist: Nền kinh tế thế giới tưởng an toàn nhưng thực chất đang gặp nguy hiểm

Bất chấp cuộc chiến mới nổ ra ở Trung Đông và căng thẳng địa chính trị leo thang, nền kinh tế thế giới vẫn đem lại cho mọi người lý do để phấn khởi.

Một năm trước, hầu như mọi chuyên gia đều đồng ý rằng lãi suất cao sẽ sớm gây ra suy thoái. Nhưng giờ thì ngay cả những người lạc quan cũng thấy bối rối. Nền kinh tế Mỹ bùng nổ trong quý III, ghi nhận tốc độ tăng trưởng GDP lên tới 4,9% (số liệu đã chuẩn hóa theo năm).

Trên khắp thế giới, lạm phát đang hạ nhiệt, tỷ lệ thất nghiệp hầu như vẫn ở mức thấp và các ngân hàng trung ương lớn có vẻ đã ngừng chiến dịch thắt chặt chính sách. Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, có vẻ sắp nhận được cú hích từ kế hoạch kích thích khiêm tốn.

Tuy nhiên, theo tờ The Economist, những tháng ngày tươi sáng này sẽ không kéo dài lâu, bởi những trụ cột của tăng trưởng kinh tế có vẻ không vững chắc. Các rủi ro vẫn đang lơ lửng trên đầu nền kinh tế thế giới.

Các mối đe dọa

Trong bối cảnh nền kinh tế vẫn hoạt động một cách bền bỉ, nhiều nhà đầu tư dự đoán lãi suất sẽ khó mà giảm mạnh. Tuần trước, ngân hàng trung ương Mỹ, Anh và châu Âu đều quyết định giữ nguyên lãi suất. Theo đó, lợi suất trái phiếu dài hạn cũng đi lên.

Chính phủ Mỹ giờ phải trả lãi 5% cho trái phiếu kỳ hạn 30 năm, tăng mạnh so với mức 1,2% trong thời đại dịch. Ngay cả những nền kinh tế nổi tiếng với môi trường lãi suất thấp cũng đã chứng kiến thay đổi.

Cách đây không lâu, lãi suất của Đức còn ở mức âm, nhưng giờ lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm đã lên đến gần 3%. Ngân hàng trung ương Nhật Bản thì gần như đã từ bỏ lời hứa duy trì lãi suất đi vay 10 năm ở mức 1%.

Một số chuyên gia, bao gồm Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Janet Yellen, nói lãi suất cao là điều tốt bởi chúng phản ánh sức khoẻ của nền kinh tế thế giới. Nhưng thực chất, đây lại là mối họa.

Vì lãi suất sẽ được giữ ở mức cao trong thời gian dài, tờ The Economist dự đoán các chính sách kinh tế ngày nay sẽ thất bại và tăng trưởng kinh tế cũng sẽ lao dốc. 

Nền kinh tế Mỹ đã hoạt động tốt hơn dự kiến. Một trong những lý do là người tiêu dùng đã mạnh tay chi số tiền tiết kiệm họ tích lũy được trong thời đại dịch. Dữ liệu gần đây cho thấy các hộ gia đình Mỹ vẫn còn lại khoảng 1.000 tỷ USD tiền tiết kiệm dư thừa. Khi số tiền này cạn kiệt, lãi suất cao sẽ bắt đầu gây ra ảnh hưởng lớn, buộc người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu.

Rắc rối sẽ xuất hiện trong nền kinh tế thế giới nếu lãi suất được duy trì ở mức cao hơn, trong lâu hơn.

Tại châu Âu và Mỹ, số trường hợp doanh nghiệp phá sản đang trên đà tăng. Những công ty chốt được các khoản vay dài hạn ở mức lãi suất thấp rồi cũng sẽ phải đối mặt với chi phí nợ vay cao hơn. Giá nhà sẽ giảm để phản ứng với lãi suất vay thế chấp đắt đỏ hơn.

Các ngân hàng nắm giữ trái phiếu kỳ hạn dài sẽ phải tăng vốn hoặc sát nhập với nhau để bít lại lỗ hổng trong bảng kế toán do lãi suất cao gây ra.

Chi tiêu tài khóa cũng là một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế thế giới trong thời gian qua. Trong tương lai, các khoản chi tiêu này cũng có vẻ không bền vững. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), rất có thể cả Anh, Pháp, Italy và Nhật Bản đều sẽ ghi nhận mức thâm hụt ngân sách vào khoảng 5% GDP trong năm 2023.

Trong 12 tháng tính đến tháng 9, thâm hụt ngân sách của Mỹ lên đến 2.000 tỷ USD, tương đương 7,5% GDP sau khi điều chỉnh cho các sai lệch kế toán - gấp đôi dự báo từ giữa năm 2022. Nhìn chung, tỷ lệ nợ công/GDP của các nước giàu hiện nay đang ở mức cao nhất kể từ sau các cuộc chiến tranh của Napoleon trong những năm 1803 - 1815.

Với lãi suất thấp, ngay cả những núi nợ khổng lồ cũng có thể được kiểm soát. Nhưng trong bối cảnh lãi suất cao như hiện nay, Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ đã phải lên tiếng trấn an thị trường rằng trái phiếu kho bạc không có rủi ro.

Kỷ nguyên lãi suất cao trong thời gian dài sẽ khiến các nhà đầu tư nghi ngờ lời hứa hẹn của chính phủ các nước về việc kiểm soát lạm phát và thanh toán các khoản nợ.

Năm 2022, lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản đã ở mức cực thấp là 0,8% nhưng các khoản thanh toán lãi vay đã chiếm tới 8% ngân sách. Nếu lợi suất tăng lên mức 3% giống như Đức, ngân sách của Nhật Bản sẽ phải chịu áp lực khổng lồ. Lãi suất cao sẽ buộc một số chính phủ phải thắt lưng buộc bụng. Khi đó, nỗi đau kinh tế sẽ xuất hiện.

Những rủi ro trên sẽ khiến nền kinh tế thế giới khó có thể hoàn toàn khống chế lạm phát, tránh được suy thoái, duy trì khối nợ khổng lồ và lãi suất cao. 

Trong kịch bản khả dĩ hơn, kỷ nguyên lãi suất cao sẽ tự kết liễu chính nó bằng cách khiến nền kinh tế suy yếu đến mức các ngân hàng trung ương phải giảm lãi suất.

Một kịch bản tươi sáng hơn là năng suất sẽ gia tăng đáng kể nhờ vào công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh, kéo lợi nhuận và doanh thu của doanh nghiệp đi lên, giúp họ chống chịu được với lãi suất cao.

Nhưng thế giới cũng đối mặt với nhiều mối đe dọa đến tăng trưởng năng suất. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp đặt nhiều loại thuế quan mới nếu ông quay trở lại Nhà Trắng.

Chi tiêu ngân sách so với quy mô nền kinh tế ngày càng tăng trong bối cảnh dân số già đi, quá trình chuyển đổi năng lượng xanh mới bắt đầu và nhu cầu chi tiêu cho quốc phòng ngày càng lớn.