Trung Quốc đáp trả các đòn trừng phạt công nghệ của phương Tây, tính chuyện dùng đất hiếm làm 'vũ khí'

Theo Financial Times, trong hai tháng vừa qua, Bắc Kinh đã áp những lệnh trừng phạt mới lên các công ty vũ khí của Mỹ như Raytheon hay Lockheed Martin; điều tra nhà sản xuất chip bán dẫn Micron; lục soát văn phòng, bắt giữ nhân viên của công ty thẩm định Mintz; bắt giữ một giám đốc điều hành cấp cao của tập đoàn Astellas Pharma từ Nhật Bản cũng như đưa ra án phạt kỷ lục với Deloitte.

Theo một tuyên bố từ Bộ Thương mại Mỹ, Bắc Kinh cũng đang xem xét hạn chế phương Tây tiếp cận các nguyên liệu và công nghệ quan trọng đối với ngành công nghiệp xe hơi toàn cầu. Bắc Kinh dường như đang muốn nhắm đến một số ngành và doanh nghiệp nhất định, ít gây thiệt hại cho lợi ích của chính Trung Quốc.

Ông Paul Haenle, cựu cố vấn về Trung Quốc dưới thời Tổng thống George W. Bush và Barack Obama, cho biết: “Trung Quốc không từ bỏ chiến lược kiềm chế để chuyển sang trả đũa trên diện rộng. Nhưng [Bắc Kinh] sẽ lựa chọn kỹ lưỡng các doanh nghiệp để thể hiện sự giận giữ của mình”.

Quyết định bắt giữ nhân viên của các doanh nghiệp nước ngoài đang làm dấy lên lo ngại rằng Bắc Kinh sẽ leo thang “ngoại giao con tin” nếu quan hệ với phương Tây trở nên xấu đi. 

Các chuyên gia cho biết Nhật Bản đặc biệt dễ bị tổn thương trước chính sách ngoại giao con tin của Bắc Kinh, bởi nước này thiếu một cơ quan tình báo tinh vi cũng như công cụ đàm phán để trao trả công dân.

Kể từ khi Trung Quốc thông qua luật chống gián điệp vào năm 2014, 17 công dân Nhật Bản đã bị bắt giữ. Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho biết 5 người trong số này, bao gồm cả giám đốc mới bị bắt của Astellas, vẫn đang bị giam giữ.

Vào tháng 2, Trung Quốc đã áp đặt các biện pháp trừng phạt lên Lockheed và Raytheon - hai doanh nghiệp đang bán vũ khí cho đảo Đài Loan. Tuy nhiên, quyết định này sẽ ít có tác động thương mại vì từ lâu cả hai đều không được phép bán thiết bị quân sự cho Trung Quốc.

Cuộc điều tra Micron vì lý do an ninh quốc gia được coi là tín hiệu rõ ràng nhất về nỗ lực trả đũa của Bắc Kinh.

Ông Dexter Roberts, nhà nghiên cứu cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương, ngạc nhiên trước sự kiềm chế của Bắc Kinh khi chiến dịch do Washington dẫn đầu đã “đánh thẳng vào trọng tâm của tham vọng cho một nền công nghệ tiên tiến toàn cầu của Trung Quốc”.

Bất chấp sự tức giận, các nhà hoạch định chính sách kinh tế của Bắc Kinh vẫn muốn tận dụng các nhà đầu tư nước ngoài để khởi động lại nền kinh tế sau đại dịch. Do vậy, Bắc Kinh dự kiến sẽ kiềm chế những hành động chống lại các doanh nghiệp và ngành được coi là quan trọng với sự phục hồi kinh tế.

Ông Roberts nói: “Tất cả bắt nguồn từ thực tế là Trung Quốc đang đối mặt với rất nhiều thách thức trong năm nay, đặc biệt là kinh tế. [Bắc Kinh] không nên bị phân tâm bởi mối quan hệ tồi tệ hơn với Mỹ”.

Sau khi Bộ Tài chính Trung Quốc phạt Deloitte hơn 31 triệu USD vì vấn đề trong hoạt động kiểm toán, các chuyên gia dự kiến áp lực sẽ tăng lên với các doanh nghiệp kế toán nằm trong “Big Four” bao gồm Deloitte, KPMG, PwC và Ernst & Young.

Ông Cheng Lin, giáo sư kế toán tại Trường Kinh doanh Quốc tế Châu Âu Trung Quốc, cho biết “động lực chính” của Bắc Kinh khi gia tăng áp lực với các doanh nghiệp kiểm toán là những lo ngại về dữ liệu và an ninh quốc gia.

Kiểm soát xuất khẩu đất hiếm

Lĩnh vực sản xuất ô tô cũng đang sẵn sàng cho kết quả đánh giá của Bộ Thương mại Trung Quốc về việc áp đặt các biện pháp kiểm soát với một số vật liệu đất hiếm và công nghệ LIDAR.

Ông Tu Le, nhà sáng lập công ty tư vấn Sino Auto Insights, nhận định rằng bất kỳ quyết định nào của Trung Quốc nhằm “vũ khí hóa sự thống trị của [nước này] trong khai thác và tinh chế” những vật liệu được sử dụng trong ngành công nghiệp xe điện sẽ “ngay lập tức tạo ra sự lo lắng ở Mỹ, châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc”.

Đất hiếm còn là thành phần quan trọng trong các hệ thống khí tài quân sự như radar, tên lửa, xe tăng, máy bay, vệ tinh, tàu ngầm, ....

Ông Arthur Kroeber, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu tại Gavekal Dragonomics, cho biết những hạn chế xuất khẩu này cũng có thể được sử dụng như đòn bẩy thương lượng để yêu cầu phương Tây nới lỏng các biện pháp kiểm soát chất bán dẫn.

Bà Soo Kim, cựu nhà phân tích của CIA, cho rằng động thái trả đũa của Bắc Kinh sẽ mở rộng vì dường như không có giải pháp nào trong ngắn hạn cho quan hệ Mỹ-Trung.

Bà nói: “Với rất nhiều mảnh ghép trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung, Bắc Kinh có thể sử dụng rất nhiều đòn bẩy, bao gồm cả việc gây áp lực lên những đồng minh và đối tác của Washington có nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại với Trung Quốc”.