Tăng thuế thuốc lá: Phương án tăng cần đạt hiệu quả toàn diện

Song song với việc tăng thuế để đạt hiệu quả toàn diện cần: Kiểm soát thuốc lá lậu để tăng thu ngân sách bền vững cho Nhà nước, cũng như giảm thiểu tác động tiêu cực đến kinh tế và an sinh xã hội.

Cụ thể, dự án Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính hoàn thiện để trình Chính phủ. Theo đó, Bộ đề xuất áp dụng thuế hỗn hợp, gồm thuế tương đối, hay còn gọi là thuế theo tỷ lệ phần trăm, sẽ giữ nguyên ở mức 75%; và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm từ 2026 đến 2030. 

Những tác động từ việc tăng thuế

Theo Bộ Tài chính phân tích, phương án tăng thuế như đề xuất sẽ làm tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá tăng từ 36% (năm 2024) lên 59,4% (2030), việc tiêu thụ các mặt hàng này trở nên đắt hơn, dẫn đến tác dụng ngay lập tức đến giảm sử dụng thuốc lá. 

Để đạt được mục tiêu này, Bộ Tài Chính đang đề xuất 2 phương án tăng thuế TTĐB với mức tăng thêm hơn 40% đối với phương án 1 và 100% đối với phương án 2 ngay năm đầu tiên. Sau 5 năm mức thuế TTĐB sẽ tăng thêm 200% cho cả 2 phương án. Tuy nhiên, điều này sẽ đẩy giá bán thuốc lá tăng mạnh, làm gia tăng nguy cơ buôn lậu.

Cũng theo Bộ Tài chính, khi áp dụng thuế hỗn hợp, dự kiến số thu thuế TTĐB có thể tăng từ 17,6 nghìn tỷ (năm 2022) lên 39,2 nghìn tỷ (năm 2030). Tuy nhiên, nếu buông lỏng khâu quản lý có thể phát sinh ra hiện tượng buôn lậu khiến làm giảm tính khả thi của mục tiêu thu thuế đề ra.

Ngoài ra, trong tờ trình, Bộ Tài chính nêu việc tăng thuế TTĐB với sản phẩm thuốc lá sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh các mặt hàng thuốc lá. Điều này sẽ tạo ra nguy cơ thất nghiệp của một bộ phận người lao động.

Các nước ứng xử với thuốc lá như thế nào? 

Tham khảo kinh nghiệm các nước trên thế giới, sau khi Malaysia áp dụng cách tăng thuế đột ngột với mức thuế TTĐB tăng thêm hơn 40% vào năm 2015, thị phần thuốc lá lậu năm 2016 tại Malaysia tăng gần 40% và đến năm 2020 thị phần thuốc lá lậu đã chiếm 64%, theo Oxford Economics.

 Ngược lại, thị phần thuốc lá hợp pháp tại Malaysia vào năm 2016 đã giảm ngay lập tức 26%; cho đến năm 2020 đã giảm 42% so với năm 2015. 

Trong khi đó tổng sản lượng thuốc tiêu thụ tại Malaysia tăngkhoảng 5%/năm (và chỉ giảm nhẹ vào năm 2020 do tình hình COVID- 19). Thất thu thuế TTĐB năm 2018 của Malaysia lên tới 4,8 tỷ RM.

Hay tại Đức, việc tăng thuế mạnh với mặt hàng thuốc lá trong giai đoạn 2002-2005 khiến lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm 34%, do người tiêu dùng chuyển sang mua các loại thuốc lá từ quốc gia khác.

Tại Thái Lan, Thống đốc Cơ quan Thuốc lá nước này cũng cho biết  thuế suất thuốc lá không hợp lý đã làm giảm nguồn thu thuế thuốc lá của Chính phủ khoảng 23 tỷ baht và doanh số bán hàng đã giảm đáng kể.

Kết quả phân tích thực nghiệm về việc tránh thuế thuốc lá ở Thái Lan năm ngoái cho thấy doanh thu thuế thuốc lá lên tới 70 tỷ baht, trong đó doanh thu thuế bị thất thoát do hàng hóa bất hợp pháp ước tính khoảng 23 tỷ baht, tương đương 25% tổng doanh thu thuế thuốc lá.

Vấn đề cải cách thuế TTĐB với thuốc lá tại Việt Nam

Ngoài thuế TTĐB, ngành thuốc lá phải chịu thêm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, đồng thời phải thực hiện các nghĩa vụ đóng góp bắt buộc vào ‘Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá’ và ‘Quỹ phòng, chống buôn lậu thuốc lá điếu và chống sản xuất, buôn bán thuốc lá giả’, đóng phí xử lý chất thải 60 đồng/20 điếu và phí tem điện tử thuốc lá.

Theo các chuyên gia, Bộ Tài chính và Chính phủ nên xem xét mức bổ sung thuế tuyệt đối phù hợp hơn, đồng thời có lộ trình tăng thuế tuyệt đối hợp lí nhằm tránh tăng sốc sẽ gây nhiều hệ lụy.  

Đặc biệt, để hạn chế sử dụng thuốc lá, bên cạnh việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế để tăng thuế TTĐB, cần phải thực hiện đồng bộ và nâng cao các biện pháp quản lý Nhà nước, đặc biệt đẩy mạnh hơn nữa công tác phòng chống thuốc lá lậu, tránh thất thu ngân sách.