Tăng thuế cao đột ngột càng tạo cơ hội cho buôn lậu thuốc lá

‏Giải thích về con số này, các chuyên gia cho biết, thời điểm giữa năm 2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành thí điểm bán đấu giá thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu để xuất khẩu theo Quyết định 20/2018/QĐ-TTg . Đó là lý do số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy giai đoạn từ năm 2018 đến năm 2019 bị trũng xuống, chứ không phải là tình hình buôn thuốc lá lậu giảm trong giai đoạn này. Đến giữa năm 2020 thì dừng việc thí điểm này nên cuối năm 2020 số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng lại lên 5,1 triệu bao. ‏

‏Dù các Bộ ngành và Chính phủ đã nỗ lực trong công tác phòng, chống nhưng thị trường thuốc lá lậu vẫn còn diễn biến phức tạp và tinh vi hơn.‏

‏Ngoài ra cũng có nhận định thuốc lá ngoại được buôn lậu vào Việt Nam để tránh thuế nhập khẩu. Vì vậy, dù cho thuế TTĐB có tăng hay giảm thì buôn lậu vẫn cứ xảy ra vì mục đích chính là nhằm trốn thuế nhập khẩu. Các chuyên gia cho rằng nhận định này chưa đầy đủ vì thuốc lá lậu có thể tránh cả 2 loại thuế chính yếu là thuế nhập khẩu và thuế TTĐB, nên khi thuế TTĐB tăng sẽ tác động trực tiếp lên thuốc lá hợp pháp trong khi thuốc lá lậu không bị ảnh hưởng, dẫn đến việc giảm sản lượng hợp pháp và tạo điều kiện vô cùng thuận lợi để thuốc lá lậu chen vào.‏

‏Thực tế, nhìn lại lịch sử tăng thuế tại nước ta sẽ thấy có mối liên hệ rõ ràng giữa việc tăng thuế và tăng thuốc lá lậu. ‏

‏Năm 2016, Việt Nam tăng thuế từ 65% lên 70% dẫn đến số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ 6,8 triệu bao vào năm 2016 lên gần 7,5 triệu bao trong năm 2017. ‏

‏Năm 2019, khi tăng thuế từ 70% lên 75%, số lượng thuốc lá lậu bị tiêu hủy tăng từ gần 1,4 triệu bao trong năm 2019 lên hơn 5.1 triệu bao vào năm 2020 và lên gần 6,6 triệu bao ở năm 2021.‏

‏Chính sách xử lý nghiêm minh nhưng tình trạng buôn lậu vẫn phức tạp‏

‏Mới đây nhất, Cục Quản lý thị trường TP HCM vừa phối hợp với các lực lượng chức năng giám sát việc thực hiện tiêu huỷ 20.810 bao thuốc lá điếu các hiệu do nước ngoài sản xuất, nhập lậu.‏

‏Trước đó, phát biểu tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” vừa diễn ra tại Hà Nội, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường (Bộ Công thương) cho biết, trong giai đoạn 5 năm 2019-2023, các lực lượng chức năng đã bắt giữ được 59.637 vụ buôn lậu thuốc lá, đưa ra truy tố, xét xử nhiều tổ chức, cá nhân, tịch thu nhiều phương tiện vận chuyển. Tổng số thuốc lá nhập lậu bị bắt giữ là 37,5 triệu bao, số lượng bị tiêu hủy là 22,1 triệu bao.‏

‏Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lí Thị trường nhấn mạnh, tình trạng buôn thuốc lá lậu vẫn tiếp tục được thực hiện ở quy mô rất rộng cả về số và chất lượng.‏

‏Nói rõ về cơ sở dẫn đến tình trạng buôn lậu thuốc lá ở thị trường Việt Nam trong giai đoạn vừa qua, bên cạnh yếu tố khách quan như vùng biên giới rộng, các quốc gia lân cận không có chính sách phòng, chống thuốc lá lậu kiên quyết như Việt Nam, thì lợi nhuận buôn lậu thuốc lá là rất lớn, lớn hơn cái giá mà người buôn lậu phải trả nếu như bị phát hiện và xử phạt. ‏

‏Đồng tình với ý kiến đó, ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), cũng đưa ra bức tranh cụ thể hơn về sản lượng thuốc lá nhập lậu vẫn đang diễn ra song hành với thuốc lá hợp pháp một cách phức tạp, tinh vi tại nội địa. Thuốc lá lậu ước lượng chiếm 13% - 15% tổng sản lượng toàn Việt Nam (tương đương 4,8 - 5 tỷ bao). ‏

‏Dù có những nỗ lực rất lớn từ các Bộ ngành và Chính phủ, tình hình buôn lậu vẫn còn nhiều thách thức do đặc thù của Việt Nam có đường biên giới dài với các quốc gia láng giềng và sự bất chấp của người bán thuốc lá lậu do lợi nhuận cực cao. ‏

‏Mặt trận chống thuốc lá lậu sẽ thêm thử thách khi thuế tăng sốc‏

‏Theo mô hình phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính).ở cả 2 phương án tăng thuế của Bộ Tài chính, sản lượng thuốc lá hợp pháp đều giảm mạnh vào năm 2030: thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế. ‏

‏Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025. ‏

‏Một khi rơi vào tình trạng thuốc lá lậu chiếm lĩnh thị trường, ngành thuốc lá hợp pháp sẽ chứng kiến sự suy giảm mạnh, ngân sách Nhà nước bị thất thoát nghiêm trọng do tăng thuế sốc, việc giải quyết những hệ lụy tiêu cực là không hề đơn giản. ‏

‏Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam cũng trình bày kịch bản có thể xảy ra nếu thực hiện các phương án mà Bộ Tài chính đề xuất, với xu hướng tương tự: sản lượng hợp pháp giảm mạnh, thuốc lá lậu lại tăng lên nhanh chóng khi điều chỉnh thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá theo đề xuất hiện nay. ‏

‏Theo đó, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu vào năm 2030, thất thu từ thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại. Hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, và rủi ro nhiều doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, thậm chí đóng cửa, kéo theo việc làm của người lao động tại các nhà máy thuốc lá, nông dân ở các vùng trồng nguyên liệu và các nhà phân phối, nhà bán lẻ chịu tác động tiêu cực.  ‏

‏Bà ‏‏Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam đề xuất phương án tăng thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình hợp lý.‏

‏Bà ‏‏Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch của PwC Việt Nam ‏‏nhấn mạnh thêm‏‏: ‏‏“Việt Nam trải qua rất nhiều cuộc cải cách thuế và đặc biệt thuế TTĐB ở thuốc lá. Tuy nhiên mức tăng thuế của chúng ta không tăng nhanh như đề xuất lần này của dự thảo”. ‏

‏Vì thế, theo các chuyên gia, cơ quan quản lý Nhà nước nên xem xét, đánh giá cẩn trọng các tác động từ mọi khía cạnh và phân tích mô hình hiện tại để có chính sách tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá phù hợp hơn, giãn tiến độ tăng thuế, tránh gây sốc và ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường và ngành. ‏‏Bởi một khi việc tăng thuế sốc khiến thuốc lá lậu chiếm lĩnh thị trường, gây suy giảm mạnh cho ngành thuốc lá hợp pháp và thất thoát lớn đối với ngân sách Nhà nước, thì việc giải quyết bức tranh tiêu cực này sẽ cực kì nan giải. ‏‏