Cơn bão ngoại giao của ông Biden quét đến Nga, làm Trung Quốc đứng ngồi không yên

Tháng 4 năm nay, dường như các siêu cường thế giới đã phô diễn trọn vẹn chính sách ngoại giao bằng một loạt các chuyến công du, gặp mặt và điện đàm. Rõ ràng, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lưu tâm nhất đến hội nghị thượng đỉnh ngày 16/4 giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga.

Tuy nhiên, cuộc điện đàm ít được nhắc đến giữa ông Biden và Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 13/4 mới khiến ông Tập bất ngờ hơn hết. Trong cuộc điện đàm thứ hai kể từ cuối tháng 1, ông Biden đã đề xuất gặp mặt Tổng thống Putin ở một nước thứ ba trong tương lai gần.

Cho đến nay, ông Tập chưa nhận được lời mời gặp mặt trực tiếp nào với Tổng thống Biden. Hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung, vốn biết nhau hơn một thập kỷ trước, đã có một cuộc điện đàm kéo dài vào ngày 10/2, ngay trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán.

Tuy nhiên, sau cuộc đấu khẩu gay gắt giữa các quan chức cấp cao tại Alaska hồi tháng 3, hai siêu cường có vẻ không thực sự nhiệt tình sắp xếp một cuộc gặp thượng đỉnh, Nikkei Asia nhận thấy. Do đó, đề xuất của ông Biden với nhà lãnh đạo Nga đặc biệt gây sốc với Trung Quốc vì chẳng mấy chốc thời điểm "tương lai gần" mà ông chủ Nhà Trắng gợi ý cũng sẽ đến.

Giới quan sát phỏng đoán hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga sẽ gặp nhau vào tháng 6, và điều này có thể khiến ông Tập khó chịu. Ngày 1/7, Đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ tổ chức kỷ niệm 100 năm thành lập, đây là một thời khắc trọng đại với Chủ tịch Tập Cận Bình.

Tại sao ông Biden muốn gặp Tổng thống Nga?

Các quan chức Trung Quốc đang phân tích động cơ của Tổng thống Mỹ. Phải chăng ông Biden đang muốn giải quyết các vướng mắc trên toàn cầu, chẳng hạn như việc Mỹ tuyên bố rút quân khỏi Afghanistan, để tập trung thời gian và nguồn lực đối phó Trung Quốc? Mối nghi ngờ ở Bắc Kinh đang lớn dần.

Từ góc nhìn của Trung Quốc, mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Moscow đang khá tốt. Hai nước đã và đang củng cố quan hệ đối tác trên nhiều lĩnh vực để đối đầu Mỹ. Song, Trung Quốc và Nga không phải là đồng minh, nên không có gì đảm bảo Moscow sẽ luôn đứng về phía Bắc Kinh.

Hôm 21/4, Chủ tịch Tập có thể đã cân nhắc tất cả khi ông đưa ra quyết định vào phút chót là sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Tổng thống Biden vào ngày 22/4. Từ Bắc Kinh, ông Tập sẽ "có một bài phát biểu quan trọng", phát ngôn viên Hoa Xuân Oánh của Bộ Ngoại giao Trung Quốc thông báo.

Ông Tập Cận Bình từng chần chừ không muốn tham dự hội nghị của Tổng thống Mỹ vì lo ngại rằng ông có thể sa chân vào cái bẫy của ông Biden và phải đối mặt với những yêu cầu nghiêm ngặt về biến đổi khí hậu. Không lâu trước đó Trung Quốc đã phải hứng chịu những lời chỉ trích của Mỹ về vấn đề Đài Loan, Tân Cương và Hong Kong.

Ngày 14/4, ông Biden cử cựu Ngoại trưởng Mỹ John Kerry - người hiện tại là Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về biến đổi khí hậu -  đến Thượng Hải. Tại đây, ông Kerry đã trò chuyện qua video cùng Phó Thủ tướng Hàn Chính, một trong 7 quan chức cao cấp nhất chính phủ Trung Quốc.

Một ngày sau khi Đặc phái viên Kerry khởi hành đi Trung Quốc, ông Biden còn tổ chức một chuyến thăm ngoại giao quan trọng khác đến đảo Đài Loan. Phái đoàn này có mặt cựu Thượng nghị sĩ Chris Dodd - một quan chức thân cận với ông Biden và hai cựu Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Mỹ Richard Armitage và James Steinberg.

Nước cờ tinh tế của chính quyền Biden

Nikkei cho rằng, chiến lược của vị tổng thống Đảng Dân chủ rất đỗi tinh tế. Một mặt, ông ra hiệu Mỹ sẵn sàng hợp tác cùng Trung Quốc trên mặt trận chống biến đổi khí hậu; mặt khác, ông cũng cho thấy Washington ủng hộ Đài Loan ở phương diện an ninh.

Ngoài ra, động thái trên còn là một nước cờ có tính toán liên quan đến cuộc hội đàm gần đây giữa ông Biden và Thủ tướng Nhật Bản, trong đó hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan là tâm điểm.

Song, ông Tập Cận Bình cũng đã phát động một cuộc phản công ngoại giao. Ngày 16/4, nhà lãnh đạo Trung Quốc tổ chức một cuộc họp thượng đỉnh không được báo trước về biến đổi khí hậu với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Angela Merkel. Ông Tập sẽ không ngồi yên để Tổng thống Biden chiếm thế thượng phong trên mặt trận này.

Mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Liên minh châu Âu (EU) bắt đầu rạn nứt trong những tháng qua, nhưng biến đổi khí hậu là chủ đề mà các nhà lãnh đạo hai bên có thể thoải mái thảo luận.

Trong khi đó, trên mặt trận Mỹ - Nga lại xuất hiện một diễn biến gây khó hiểu cho các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh.

Ngày 15/4, chỉ hai ngày sau cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Biden và Putin, Mỹ tuyên bố trục xuất 10 nhà ngoại giao Nga, đồng thời áp biện pháp trừng phạt mới với 6 doanh nghiệp và 32 cá nhân khác của Nga. Washington cáo buộc Moscow đã "thực hiện một số hành động có hại" tới Crimea, bán đảo mà Nga sáp nhập năm 2014.

Xa xôi là vậy nhưng Bắc Kinh lại đặc biệt quan tâm đến tương lai của bán đảo Crimea vì nó có phần tương đồng với đảo Đài Loan. Theo Nikkei, mâu thuẫn giữa Tổng thống Biden, Chủ tịch Tập và Tổng thống Putin đối với Crimea và Đài Loan là chìa khóa để hiểu được ẩn ý đằng sau những chính sách ngoại giao gần đây của các siêu cường này.

Mặc dù Mỹ và Nga khó có thể nhanh chóng xích lại gần nhau, Trung Quốc vẫn hết sức cảnh giác. Một nhà phân tích người Trung Quốc lập luận: "Ông Biden đã tuyên bố Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh lớn nhất của Mỹ. Do đó, không có lý nào mà quan hệ Mỹ - Nga có thể trở nên căng thẳng hơn quan hệ Mỹ - Trung".

Như để chứng minh cho suy đoán của nhà phân tích trên, ngày 19/4, ông Putin tuyên bố sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Tổng thống Mỹ, gạt sang một bên các lệnh trừng phạt mà Washington mới áp đặt đối với Moscow.

Nếu ông Putin hy vọng có thể trực tiếp đàm thoại cùng ông Biden trong tương lai gần, việc nhà lãnh đạo Nga có mặt tại sự kiện do Tổng thống Mỹ tổ chức có thể chính là màn dạo đầu cho cuộc gặp song phương đó.

Nhìn lại dòng sự kiện trong tháng 4, từ cuộc điện đàm của cặp đôi Biden - Putin, chuyến thăm của ông Kerry đến Trung Quốc, chuyến công du không chính thức của Mỹ đến đảo Đài Loan, cuộc gặp của ông Suga với ông Biden ở Washington đến hội nghị về biến đổi khí hậu do Mỹ khai mạc, Nikkei nhận thấy dường như tất cả đều kết hợp chặt chẽ với chiến lược đối phó lớn hơn mà Nhà Trắng nhắm vào Bắc Kinh.

Khi nào Mỹ và Trung Quốc tổ chức cuộc gặp trực tiếp đầu tiên giữa ông Tập và ông Biden? Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc có thể sẽ cần phải theo dõi hội nghị thượng đỉnh Biden - Putin để chuẩn bị cho nước cờ tiếp theo.