Căng thẳng Nga-Ukraine - thử thách tiếp theo của chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu

Căng thẳng Nga-Ukraine gia tăng đang làm gián đoạn nghiêm trọng việc vận chuyển hàng hóa bằng đường biển và đường hàng không. Tình hình xung đột đã cắt đứt nhiều tuyến đường vận chuyển quan trọng, buộc các công ty logistics tạm ngừng dịch vụ và giá cước hàng không đang tăng vọt.

Dylan Alperin, người đứng đầu bộ phận dịch vụ chuyên nghiệp của nền tảng phần mềm cung ứng Keelvar cho biết, tuyến đường hàng hải ra vào biển Azov - một trong số ít các điểm tiếp cận thương mại đường biển ở Ukraine - đã rơi vào trạng thái "đóng cửa". 

Điều này đã dẫn tới một lượng lớn tàu thuyền đáng kể đang chờ để đi qua eo biển Kerch. Với 70% hàng hóa xuất khẩu của Ukraine được phân phối qua đường biển, tình trạng tắc nghẽn đang trở nên tồi tệ hơn theo từng giờ.

Christian Roeloffs, Giám đốc điều hành (CEO) của công ty đặt chỗ container ContainerxChange, cho biết: “Các khu vực của Biển Đen và Biển Azov hiện nay rất nguy hiểm, hoặc không thể đi qua. Đã có các cuộc tấn công tên lửa vào các tàu thuyền tại đây, cũng như các vụ bắt giữ tàu, đóng cửa các làn đường vận chuyển thương mại hàng hải”.

Các công ty hoạt động trong lĩnh vực chuỗi cung ứng cho hay, việc vận chuyển hàng hóa đang bế tắc do các cảng Odessa và Mariupol của Ukraine bị đóng cửa, bị hư hại.... Các hoạt động vận chuyển bằng container đã bị đình trệ,  với rất nhiều hàng hóa bị kẹt tại các cảng.

Theo các công ty, với việc không phận Ukraine đóng cửa với các chuyến bay dân sự và các hãng hàng không tránh bay qua không phận Nga, giá cước vận chuyển hàng không đang tăng đột biến. Điều này sẽ làm giảm đáng kể lượng cung cấp hàng hóa từ các hãng hàng không.

Judah Levine, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu của công ty Freightos Group, cho biết khi các hãng hàng không tránh không phận Nga, họ sẽ thực hiện các đường bay thay thế, dài hơn - làm tăng chi phí nhiên liệu. Điều này cũng góp phần khiến giá cra hàng hóa tăng vọt.

Ngoài ra, nhiều chuyến bay đã bị hủy bỏ hoặc phải đổi tuyến bay, gây áp lực lên khả năng vận chuyển hàng hóa và làm gia tăng lo ngại về sự cố gián đoạn chuỗi cung ứng có thể tiếp tục xảy ra. 

Nhiều sản phẩm nguyên, nhiên liệu đầu vào không được cung cấp kịp thời như hợp chất platinum, nhôm, dầu hướng dương, dầu thô và thép, khiến các nhà máy ở châu Âu, Nga và Ukraine có nguy cơ phải đóng cửa. Ngoài ra, căng thẳng leo thang còn làm cho giá năng lượng tăng vọt, đẩy chi phí vận chuyển lên cao hơn.

Luật sư thương mại tại Công ty Greenberg Traurig, Laura Rabinowitz, cho hay: “Các chuỗi cung ứng toàn cầu đang bị tổn thương và căng thẳng vì đại dịch”.

Theo bà Rabinowitz, tác động từ căng thẳng Nga–Ukraine đối với từng ngành công nghiệp sẽ là khác nhau và phụ thuộc vào thời gian của cuộc đụng độ, nhưng chắc chắn chúng sẽ tạo ra ảnh hưởng lớn hơn, do chuỗi cung ứng vốn đã bị tổn thương. 

Luật sư Laura Rabinowitz nói: “Vẫn còn tình trạng tắc nghẽn nghiêm trọng tại các khu cảng biển ở Mỹ. Chi phí vận chuyển hàng hóa hiện rất cao và việc nhiều nhà máy tại châu Á phải đóng cửa để đối phó với dịch bệnh vẫn là một vấn đề”.

Các doanh nghiệp có chuỗi cung ứng toàn cầu phức tạp như các nhà sản xuất ô tô đã và đang cảm nhận được một loạt tác động tiêu cực. 

Công ty sản xuất ô tô Volkswagen đã thông báo ngừng sản xuất ô tô điện tại nhà máy chính của hãng này, nhưng đến ngày 1/3 lại tiếp tục thông báo sẽ tạm dừng hoạt động tại một số nhà máy khác nữa trong những tuần tới, bao gồm cả nhà máy chính ở bang Wolsburg của Đức, do tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đầu vào ở tất cả các khâu sản xuất.

Ukraine và Nga đều là những quốc gia quan trọng trong mạng lưới cung cấp hợp chất palladium và platinum cho thế giới. Các hợp chất này được sử dụng trong bộ chuyển đổi xúc tác của động cơ, cũng như nhôm, thép và chrome.

Các nhà sản xuất chất bán dẫn đang thận trọng để mắt tới lượng dự trữ neon, xenon và palladium toàn cầu, vì vai trò thiết yếu của chúng trong những sản phẩm của họ. Các nhà sản xuất khoai tây chiên và mỹ phẩm có thể phải đối mặt với tình trạng thiếu dầu hướng dương, mà phần lớn trong số đó được sản xuất ở Nga và Ukraine.

Thậm chí, tình trạng căng thẳng kéo dài có thể đe dọa đến vụ thu hoạch lúa mỳ vào mùa Hè tới đây tại cả Nga và Ukraine. Lúa mỳ do hai nước này sản xuất là nguồn cung cấp chính nguyên liệu để sản xuất bánh mỳ, mỳ ống (pasta) và các loại thực phẩm đóng gói khác cho người dân sở tại và cả ở châu Âu, Bắc Phi và Trung Đông. 

Giá lương thực thế giới đã tăng vọt do sự gián đoạn của chuỗi cung ứng toàn cầu, làm tăng nguy cơ bất ổn xã hội ở các nước nghèo hơn.

Về phần mình, công ty vận tải biển toàn cầu Maersk đầu tháng 3/2022 thông báo sẽ tạm dừng tất cả các chuyến hàng đến và đi từ Nga bằng đường biển, đường hàng không và đường sắt, ngoại trừ hàng thực phẩm và thuốc men. Ocean Network Express, Hapag-Lloyd và MSC, các hãng vận tải biển lớn khác trên toàn thế giới, cũng đã có các thông báo tương tự.

Jennifer McKeown, người đứng đầu mảng dịch vụ kinh tế toàn cầu tại Tổ chức Capital Economics, nhận định nền kinh tế toàn cầu dường như tương đối cách biệt với những căng thẳng đang xảy ra. 

Tuy nhiên, sự thiếu hụt một số nguyên liệu quan trọng như palladium và xenon, được sử dụng trong sản xuất chất bán dẫn và ô tô, có thể làm tăng thêm các khó khăn mà những ngành công nghiệp này đang phải đối mặt.

Trong khi đó, ông Alperin cho rằng, giá dầu tăng cao kỷ lục sẽ làm xấu đi triển vọng vốn đã tồi tệ của các hãng vận tải khi chi phí nhiên liệu tăng lên. Ông Alperin nói: “Chúng tôi đang gặp phải tình trạng tồn đọng và chậm trễ kỷ lục, cùng lúc phải trải qua một mức giá vận chuyển cao kỷ lục”.

Theo ông Levine, cước vận chuyển từ Trung Quốc đến châu Âu của Freightos Air Index đã tăng hơn 80% vào cuối tháng 2/2022, lên 11,36 USD/kg, với việc một số hãng vận tải đã áp dụng phụ phí rủi ro chiến tranh.

Bindiya Vakil, Giám đốc điều hành của công ty quản lý rủi ro chuỗi cung ứng Resilinc, cho biết một số công ty bảo hiểm cũng đang tăng phí bảo hiểm cho hàng hóa vận chuyển ở Biển Đen.

Nhiều công ty logistics cũng đã đình chỉ việc giao hàng đến và đi từ Nga cũng như Ukraine, trong khi các công ty vận tải bằng container đang né tránh Nga. DHL cho biết họ đã đóng cửa các văn phòng ở Ukraine cho đến khi có thông báo mới, trong khi UPS nói rằng họ đã tạm ngừng các dịch vụ đến và đi từ Ukraine, Nga và Belarus.

Ông Alperin lưu ý rằng, số lượng ngày càng tăng các hãng vận tải ngừng dịch vụ ở Nga chiếm khoảng 62% tổng năng lực vận tải đường biển. Trong khi đó, giá cước tàu chở dầu đã “tăng vọt”, với mức tăng đột biến từ 157% lên 591%.

Phòng Vận tải biển Quốc tế (ICS) mới đây cảnh báo rằng, sự gián đoạn chuỗi cung ứng có thể trở nên tồi tệ hơn do sự thiếu hụt đội ngũ vận chuyển liên quan tới căng thẳng Nga-Ukraine. 

Theo ICS, các thuyền viên Ukraine và Nga chiếm 14,5% lực lượng lao động vận tải biển toàn cầu. Những lo ngại về sự an toàn của thủy thủ đoàn và việc tăng phí bảo hiểm để đưa tàu đến Ukraine hoặc Nga cũng đã không khuyến khích các chủ tàu nhận các chuyến hàng đến hai nước này.

Thêm vào đó, việc thanh toán lương cho thuyền viên cũng cần được duy trì thông qua hệ thống ngân hàng quốc tế. Tuy nhiên, Mỹ, Canada và các đồng minh châu Âu đã đồng ý cắt các ngân hàng chủ chốt của Nga khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT. Đậy là hệ thống kết nối hơn 11.000 ngân hàng và tổ chức tài chính tại hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Hơn thế nữa, với sự mất giá mạnh của đồng ruble, nhiều công ty Nga không đủ khả năng thanh toán cho hàng hóa gửi trên tàu. Bởi vậy, các nhà giao nhận sẽ gặp khó khăn với rất nhiều hóa đơn vận chuyển chưa thanh toán.