Rủi ro về hợp đồng kinh doanh quốc tế doanh nghiệp phải đối mặt sau khi CPTPP có hiệu lực

Dù CPTPP mang tới cơ hội, rủi ro trong giao kết hợp đồng luôn tiềm ẩn

Tại hội thảo Xuất nhập khẩu trong bối cảnh CPTPP và những lưu ý cho doanh nghiệp về hợp đồng kinh doanh quốc tế do Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam phối hợp tổ chức cùng Trung tâm Xúc tiến thương mại và đầu tư TP HCM ngàu 18/4 tại TP HCM, ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP HCM nhận định: "CPTPP là Hiệp định có tác động mạnh mẽ và toàn diện hơn nhiều so với các FTA thế hệ cũ".

Ông Hòa chỉ rõ, trong 11 nước trong khối CPTPP, Việt Nam đã kỹ kết FTA song phương với 7 nước, trong đó 4 nước có kim ngạch xuất nhập khẩu song phương với Việt Nam tương đối cao, đạt gần 7 tỉ USD. Câc nước chưa ký kết FTA song phương như Canada hay Mexico có kim ngạch xuất khẩu cũng tương đối khá, lần lượt là 4,6 tỉ USD và 3,4 tỉ USD trong năm 2018.

"Tuy nhiên, tại các thị trường này, xuất khẩu của Việt Nam chỉ chiếm tỉ trọng từ 1% - 2% trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trên toàn thế giới của các nước. Đây vừa là cơ hội vừa là thách thức để các doanh nghiệp tận dụng lợi thế, gia tăng thị phần xuất khẩu tại các quốc gia", ông Hòa nhận định.

Bên cạnh đó, một số ngành hàng như chăn nuôi, công nghiệp nặng, thép không hưởng lợi nhiều về cắt giảm thuế từ CPTPP, nhưng lại phải vượt qua hàng rào kỹ thuật, xu hướng bảo hộ và hàng rào phi thuế quan khắt khe từ các nước. Đây cũng là thách thức mà doanh nghiệp phải đối mặt để cạnh tranh trên thị trường quốc tế, ông Hòa cho hay.

Ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP HCM phát biểu tại Hội thảo hôm 18/4. Ảnh: Như Huỳnh

Đồng quan điểm, Luật sư Trần Xuân Chi Anh, đại diện Công ty luật TNHH Rajah & Tann LCT cho rằng: "CPTPP không chỉ có cơ hội về giảm thuế, cơ hội giao thương rộng mở mà CTPP còn rất bình đẳng. 9 nước còn lại cũng có đầy đủ các lợi thế như chúng ta, do đó, động lực và áp lực cạnh tranh là rất lớn".

Luật sư Chi Anh nhận định, từ trước đến nay, Việt Nam có mối giao thương thường xuyên với một số quốc gia như Singapore, Nhật Bản. Khi CPTPP có hiệu lực, mối quan hệ lại càng chặt chẽ hơn, khiến tỉ lệ xuất nhập khẩu hàng hóa cũng tăng dần. 

"Việc xuất nhập khẩu được đẩy mạnh nhưng cũng đồng nghĩa với việc các sai sót, mâu thuẫn xảy ra ngày càng nhiều, trong số đó, ngành hàng được xác định thường phát sinh tranh chấp là các ngành chiếm tỉ trọng lớn như nông sản, gỗ, dệt may", bà Chi Anh nói.

Còn luật sư Lê Nết, luật sư thành viên Công ty TNHH LNT & Thành viên nói rằng, doanh nghiệp Việt Nam thường chỉ lưu tâm đến các vấn đề thương mại như chất lượng, số lượng hàng, thời gian giao nhận, hay quên các yếu tố về pháp lý như luật áp dụng, các điều khoản về giải quyết tranh chấp. Thực tế ấy dễ đưa doanh nghiệp tới "ngõ cụt" khi phát sinh mâu thuẫn.

Theo luật sư Nết, tính đến nay, Việt Nam rất nhiều vụ kiện liên quan đến các ngành hàng như bông, lạc, điều, sắt thép...Dẫn chứng về mặt hàng bông, Luật sư kể: "Khi doanh nghiệp Việt Nam mua bông nước ngoài, họ thường mua theo kiểu dài hạn. Khi họ mua, giá bông cao, nhưng đến cuối năm, giá bông xuống thấp. Doanh nghiệp sợ lỗ nên thường chọn giải pháp là bỏ hợp đồng. Hành vi của họ khiến bên bán kiện doanh nghiệp chúng ta ra trọng tài Luân đôn (Anh) và đối tác tỏ ra không hài lòng khi muốn hơp tác với doanh nghiệp Việt Nam".

Doanh nghiệp phải nhận diện và chủ động phòng ngừa rủi ro khi ký kết hợp đồng

Luật sư Trần Xuân Chi Anh, đại diện Công ty luật TNHH Rajah & Tann LCT cho biết, hiện nay trong hợp đồng thương mại quốc tế có thể bằng văn bản, email, thư đặt hàng. Trong đó, viện dẫn điều khoản chung của hiệp hội hoặc doanh nghiệp đính kèm hợp đồng tiềm ẩn khả năng vi phạm hợp đồng rất lớn nếu doanh nghiệp không đọc kỹ trước khi ký hợp đồng.

Bên cạnh đó, vấn đề hiệu lực hợp đồng như người ký không đúng thẩm quyền, chủ thể không có tư cách pháp nhân, hàng hóa, dịch vụ không được phép kinh doanh...cũng có thể phát sinh nếu doanh nghiệp không "lường" trước khi ký kết.

Luật sư Chi Anh cho rằng: "Để giao kết các hợp đồng kinh doanh quốc tế an toàn, doanh nghiệp cần hết sức chú trọng đến việc nhận diện và phân loại các rủi ro nhằm tránh gây tổn thất, thiệt hại cho doanh nghiệp".

Ngoài ra, chủ động chọn luật áp dụng sẽ là một trong những điều doanh nghiệp cần lưu ý trong nội dung hợp đồng kinh doanh quốc tế trước khi chính thức giao thương với đối tác, bà Chi Anh nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, luật sư Lê Nết, luật sư thành viên Công ty TNHH LNT & Thành viên nói thêm, ngay ở giai đoạn đàm phán, doanh nghiệp Việt cần chủ động thỏa thuận với đối tác về những thành phần: luật áp dụng, các điều khoản về giải quyết tranh chấp như một cách thức phòng ngừa trước với tranh chấp có thể xảy ra.

Các diễn giả thảo luận về giải pháp và những lưu ý cho doanh nghiệp khi thực hiện hợp đồng kinh doanh quốc tế hôm 18/4. Ảnh: Như Huỳnh

Còn ông Châu Việt Bắc, Phó Tổng thứ ký Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, phát biểu: "Đã đến lúc doanh nghiệp cần thay đổi cách làm, trong đó thay đổi quy trình kiểm soát hợp đồng là việc làm quan trọng đầu tiên".

Ông phân tích rằng, soạn thảo hợp đồng gồm 5 bước nhưng doanh nghiệp Việt Nam thường chỉ thực hiện bước cuối cùng là hoàn thiện hợp đồng do đối tác nước ngoài đã soạn sẵn, thậm chí đôi khi họ không thực hiện mà chỉ "nhắm mắt ký".

Mặc dù việc soạn thảo hợp đồng tạo ra rất nhiều lợi thế, nhưng nếu không am hiểu luật pháp, doanh nghiệp vẫn sẽ khó chốt những điều khoản có lợi cho doanh nghiệp. Hay việc không có bộ phận pháp lý hỗ trợ đặc biệt ở các doanh nghiệp khiến các điều khoản lỏng lẻo, không phù hợp với hoàn cảnh thực hiện hợp đồng.

Do đó, ông cho rằng, mối quan hệ và tầm quan trọng của đàm phán và thiết lập điều khoản trong hợp đồng kinh doanh quốc tế là rất chặt chẽ. Doanh nghiệp cần chủ động phòng tránh những "cạm bẫy" xuất phát từ giao kết các bên. 

Trường hợp với những tranh chấp đã phát sinh, "phương thức trọng tài thương mại là phương thức hiệu quả, giúp doanh nghiệp hạn chế tối đa những tổn thất, thiệt hại có thể xảy ra khi giao dịch với đối tác", ông Châu Việt Bắc lưu ý với doanh nghiệp.