Nguy cơ tham nhũng, lãng phí từ hàng chục tỷ USD viện trợ cho Ukraine

Theo Wall Street Journal, trung bình mỗi ngày, Mỹ gửi tới Ukraine khoản viện trợ quân sự trị giá 130 triệu USD, chưa bao gồm hỗ trợ về mặt kinh tế và các loại hỗ trợ khác. Các quan chức Mỹ đã cảnh báo rằng cần có thêm biện pháp để đảm bảo vũ khí và tiền không bị chuyển hướng, trộm cắp hoặc sử dụng sai mục đích.

Tổng viện trợ trị giá 54 tỷ USD mà Quốc hội Mỹ chi cho xung đột Ukraine kể từ tháng 1/2022 đã vượt qua mọi hỗ trợ mà Washington từng đưa ra cho các quốc gia khác, bao gồm cả Afghanistan vào thời điểm căng thẳng nhất.

Kể từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự, việc tăng tốc hỗ trợ Kiev đã được Quốc hội Mỹ và Nhà Trắng ưu tiên hơn là thiết lập một cơ chế giám sát mới. “Chúng ta đã đi nhanh và theo quan điểm của tôi, chưa có thời gian để kịp nhìn lại”, Hạ nghị sĩ Mỹ Mike Rogers cho biết.

Chỉ là vấn đề thời gian

Hiện tại, vẫn chưa có trường hợp sai phạm nào bị phát hiện. Chính phủ của Tổng thống Volodymyr Zelensky giành được lời khen ngợi ở Mỹ và châu Âu về việc sử dụng vũ khí do Mỹ và NATO cung cấp để chống lại Nga. 

Ukraine đang phải đối mặt với sức ép không ngừng từ lực lượng Nga tại vực phía đông Donbass. Kiev khẩn thiết kêu gọi thêm vũ khí hạng nặng của phương Tây.

Gói viện trợ mới nhất mà Mỹ dành cho Ukraine bao gồm một số thanh tra đến từ Bộ Ngoại giao và Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) nhằm thực hiện các hoạt động giám sát bổ sung.

Người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ cho biết, khi đánh giá khả năng chuyển giao vũ khí, Mỹ cân nhắc “nguy cơ chuyển hướng bất hợp pháp”, cùng với các yếu tố chính trị, quân sự và nhân quyền khác.

Viện trợ sẽ không được thông qua nếu Mỹ đánh giá rằng những gì gửi tới Ukraine không được sử dụng đúng theo thỏa thuận mua bán hoặc chuyển giao. Người phát ngôn cho biết: “Phía Ukraine đã đảm bảo rằng họ chia sẻ mối quan tâm của Mỹ về trách nhiệm giải trình đối với những hệ thống này”.

Các quan chức cho biết, một khi khí tài của Mỹ được chuyển cho chính phủ Ukraine, Washington không thể trực tiếp kiểm chứng những lô hàng này chuyển đi đâu mà phải dựa vào phía Kiev. Ukraine vẫn chưa cho phép binh sĩ Mỹ, những người có thể tiến hành giám sát, đặt chân vào lãnh thổ nước này.

Với quy mô viện trợ lớn và sự vắng mặt của các nhân viên giám sát từ Mỹ và NATO ở Ukraine, những người có kinh nghiệm trong các chiến dịch hỗ trợ quân sự của Mỹ trước đây cho rằng chỉ là vấn đề thời gian trước khi vấn đề xuất hiện.

“Kể cả khi viện trợ vì mục đích cao cả, thì vẫn sẽ có trộm cắp. Sẽ vẫn có sai phạm. Sẽ vẫn có sự lạm quyền. Sẽ có những quyết định ngu ngốc được đưa ra. Đó là bản chất con người”, ông John Sopko, người đứng đầu Tổng Thanh tra Đặc biệt về Tái thiết Afghanistan (SIGAR) cho biết.

Ông Sopko đã dành cả thập kỷ để xác định những trường hợp mà hàng triệu USD bị lãng phí hoặc đánh cắp ở quốc gia Trung Á này. “Vài năm nữa, bạn sẽ đọc được những câu chuyện về lãng phí, sai phạm và lạm dụng”, ông nói.

Phải mất 9 năm kể từ khi quân đội Mỹ đặt chân lên Afghanistan thì văn phòng của ông Sopko mới được thành lập. Trong nhiều năm, văn phòng của ông đã ghi nhận những dự án đắt đỏ tại Afghanistan được xây dựng yếu kém hoặc không hoàn thành; xác định các nhà tư vấn đã lừa dối chính phủ Washington và Kabul. 

Ông Sopko nhận thấy rằng các quỹ của Mỹ nhằm mục đích ổn định Afghanistan lại ủng hộ cho xung đột và lực lượng Taliban hiện đang điều hành đất nước. “Điều mà Mỹ học được từ Afghanistan đó là phải có sự giám sát từ ban đầu”, ông nói.

Đại sứ quán Ukraine tại Thủ đô Washington, D.C., từ chối trả lời yêu cầu bình luận của Wall Street Journal.

Cơ chế kiểm soát

Không phải tất cả trong số 53,6 tỷ USD ủng hộ cho Ukraine là viện trợ trực tiếp. Khoảng 12,5 tỷ USD được sử dụng nhằm mục đích bổ sung kho vũ khí của Lầu Năm Góc, theo Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội. Khoảng 7 tỷ USD sẽ tài trợ cho hoạt động triển khai quân đội Mỹ tại Đông Âu.

Mỹ đã cung cấp hơn 5,3 tỷ USD hỗ trợ an ninh trực tiếp cho Ukraine kể từ khi Tổng thống Biden nhậm chức và khoảng 4,6 tỷ USD kể từ khi Nga tấn công. Những hỗ trợ này bao gồm kính nhìn đêm, súng hạng nhẹ, hệ thống lựu pháo, trực thăng và máy bay không người lái. Gần đây nhất, chính quyền Tổng thống Biden thông báo rằng Ukraine sẽ nhận được 4 hệ thống pháo phản lực M142 HIMARS.

Gói viện trợ 40,1 tỷ USD cho Ukraine đã được Quốc hội thông qua vào tháng trước bao gồm 4 triệu USD cho Tổng Thanh tra Bộ Ngoại giao và 1 triệu USD cho Tổng Thanh tra của USAID. 

Luật pháp yêu cầu Tổng Thanh tra Bộ Quốc phòng xem xét việc Lầu Năm Góc chi tiêu ngân quỹ dành cho Ukraine và báo cáo lại sau 120 ngày. Ông Sopko đề nghị cần giám sát nhiều hơn nữa và lưu ý rằng Lầu Năm Góc, Bộ Ngoại giao và USAID đều có chỉ có Tổng Thanh tra tạm thời.

Vào tháng trước, Thượng nghị sĩ Chuck Grassley viết bức thư gửi Bộ Ngoại giao, USAID và Tổng Thanh tra Bộ Quốc phòng, kêu gọi các cơ quan này đặc biệt chú ý giám sát các quỹ. Ông cũng lưu ý rằng Quốc hội cho đến nay đã không đạt được thỏa thuận về giám sát trong dài hạn.

Ông Grassley nói với quyền Tổng Thanh tra Bộ Ngoại giao Diana Shaw: “Bất kỳ đồng tiền thuế nào bị mất do lãng phí, gian lận hoặc lạm dụng là đồng tiền không thể được sử dụng để chống lại sự tiến công của Nga trên lãnh thổ Ukraine”.

Trả lời thư của ông Grassley, quyền Tổng Thanh tra Lầu Năm Góc Sean O’Donnell cho biết văn phòng của ông đã thành lập một nhóm làm việc chung để giám sát chi tiêu của Ukraine cùng với Bộ Ngoại giao và các đối tác của USAID.

Với mức độ và tốc độ của các khoản viện trợ, một mô hình Tổng Thanh tra tương tự như SIGAR tại Afghanistan nên được thiết lập, một số quan chức cho biết.

“Ukraine đã từng bị chỉ trích về tham nhũng từ trước khi xung đột bắt đầu, và sự tham nhũng này vẫn chưa biến mất”, ông Mark Cancian, cựu quan chức Lầu Năm Góc và Văn phòng Quản lý và Ngân sách tuyên bố. 

“Nếu giới tài phiệt Ukraine bắt đầu du ngoạn trên những chiếc du thuyền được tài trợ bằng tiền thuế của Mỹ, thì sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự ủng hộ của lưỡng đảng cho Ukraine”, ông nói.

Thượng viện đã từ chối đề xuất của Thượng nghị sĩ Rand Paul nhằm yêu cầu Tổng Thanh tra cho khoản viện trợ trị giá 40,1 tỷ USD. Các nhà lãnh đạo của cả Đảng Dân chủ và Cộng hòa tại Thượng viện đều hối thúc việc thông qua gói viện trợ ngay lập tức.

Thượng nghị sĩ John Kennedy đề xuất một dự luật khác nhằm tạo ra Tổng Thanh tra đặc biệt cho Ukraine, với kinh phí 20 triệu USD trích từ viện trợ Ukraine đã được Quốc hội thông qua.

Ông Sopko, Tổng Thanh tra đặc biệt tại Afghanistan, cho biết: “Khi phải tiêu tiền nhanh đến mức này, tâm lý của bạn sẽ là ‘tiêu’ trước còn lo lắng về hậu quả sau”. Ông nói: “Thật sự sốc khi mọi người không áp dụng những gì đã học được từ sai lầm ở Afghanistan cho Ukraine”.