Nguy cơ thảm họa hạt nhân tại Ukraine khi lãnh đạo quốc tế đang ghé thăm

Theo CNBC, hôm 18/8, Bộ Quốc phòng Nga đã cảnh báo rằng nếu một vụ tai nạn xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân do nước này kiểm soát ở miền nam Ukraine, chất phóng xạ sẽ bao phủ Đức, Ba Lan và Slovakia.

Những cảnh báo này được phát đi khi Ukraine có tới hai phái đoàn ngoại giao viếng thăm, một của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan, hai là phái đoàn của Liên Hợp Quốc do Tổng thư ký Antonio Guterres dẫn đầu.

Reuters dẫn lời ông Igor Kirillov, người đứng đầu lực lượng phòng thủ phóng xạ, hóa học và sinh học của Nga, cho biết hệ thống hỗ trợ dự phòng của nhà máy đã bị hư hại do bị pháo kích, và một số quốc gia ở châu Âu có thể gặp rủi ro nếu có tai nạn.

Cảnh báo hôm 18/8 được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng về tình trạng của nhà máy điện hạt nhân Zaporozhye leo thang. Số phận của nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu đang được thảo thuận trong cuộc đàm phán giữa Tổng thư ký Antonio Guterres và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào hôm 18/8.

Cả Nga và Ukraine đã nhiều lần cáo buộc nhau pháo kích vào Zaporozhye. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố có thể đóng cửa nhà máy hạt nhân nếu các lực lượng Ukraine tiếp tục tấn công cơ sở này.

Ukraine phủ nhận việc pháo kích vào nhà máy này và thay vào đó đổ lỗi cho Nga vì đã gây nguy hiểm cho cho cơ sở này bằng việc cất giữ đạn dược và thiết bị quân sự.

Cáo buộc của hai phía

Ukraine và phương Tây đã cảnh báo về khả năng xảy ra tai nạn thảm khốc tại nhà máy. Hôm 17/8, Bộ Khẩn cấp Ukraine tiến hành một cuộc diễn tập trong trường hợp thảm họa hạt nhân tại thành phố Zaporizhzhia, gần nhà máy Zaporozhye.

Tổng thống Zelensky cho biết các nhà ngoại giao và các nhà khoa học hạt nhân Ukraine đang “liên lạc thường xuyên” với Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và làm việc để đưa một nhóm thanh tra tới nhà máy.

Căng thẳng về nhà máy đã gia tăng trong những tuần gần đây với việc Ukraine cáo buộc Nga sử dụng nhà máy này như một bia đỡ đạn và một phần của chiến lược "tống tiền hạt nhân".

Theo một phỏng vấn của BBC, những người Ukraine đang làm việc tại cơ sở này nói rằng họ bị giữ làm con tin.

Hôm 18/8, phía Moscow cũng đưa ra những cảnh báo về việc Kiev có thể “khiêu khích” nhà máy điện hạt nhân khi ông Guterres viếng thăm, đồng thời tuyên bố “Liên bang Nga sẽ bị đổ lỗi là tạo ra thảm họa hạt nhân tại Zaporozhye”.

Bộ Quốc phòng Nga cho biết “để chuẩn bị cho vụ khiêu khích” phía Ukraine đã triển khai các trạm quan sát bức xạ gần thành phố Zaporizhzhia và tổ chức các cuộc diễn tập huấn luyện cho một số đơn vị quân đội trong khu vực "về các biện pháp cần thực hiện trong điều kiện ô nhiễm phóng xạ”.

Bộ này cũng dự báo rằng các đơn vị pháo binh của Ukraine sẽ tấn công nhà máy vào hôm 19/8 từ thành phố Nikopol.

Cố vấn Tổng thống Ukraine Mykhailo Podolyak cho biết trên Twitter rằng nếu thực sự lo ngại về thảm họa xảy ra tại nhà máy, Nga có thể rút quân ngay lập tức.

Điều gì có thể xảy ra?

Khả năng xảy ra tai nạn tại nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu là một viễn cảnh đáng sợ đối với Ukraine. Quốc gia này vẫn những vết sẹo từ thảm họa Chernobyl năm 1986, sự cố hạt nhân tồi tệ nhất thế giới và là một trong những nguyên nhân dẫn đến chất phóng xạ lan rộng khắp châu Âu.

"Có lẽ hơn bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, Ukraine nhận thức được hậu quả của một vụ nổ và hỏa hoạn tại một nhà máy điện hạt nhân", ông Antony Froggatt và bà Patricia Lewis, các chuyên gia về môi trường và an ninh tại viện nghiên cứu Chatham House của Anh cho biết.

Hai chuyên gia lưu ý rằng các lò phản ứng của Zaporozhye khác với lò phản ứng ở Chernobyl, nhưng sự cố tại nhà máy này vẫn sẽ gây ra hậu quả đáng kể cho Ukraine.

“Các lò phản ứng VVER [lò phản ứng áp lực nước] của Zaporozhye sử dụng nước để điều chỉnh phản ứng phân hạch chứ không phải than chì, hạn chế nguy cơ cháy nổ như Chernobyl”, hai chuyên gia cho biết.

Các lò phản ứng hiện đại ở Ukraine, như Zaporozhye, cũng được bao quanh bởi một lớp vỏ bê tông cứng được thiết kế để chống lại các vụ nổ hay một chiếc máy bay rơi vào.

“Tuy nhiên, không rõ những bức tường này sẽ chống lại các cuộc tấn công như thế nào, vì độ dày của bức tường ngăn trong các lò phản ứng theo kiểu truyền thống là 1,2 mét và đối với các dự án mới là 2 mét”, hai người cho biết.

Tuy nhiên, hai nhà nghiên cứu từ Chatham House lưu ý rằng chất phóng xạ tại Zaporozhye được lưu trữ trong các bể chứa (hồ chứa), nơi các thanh nhiên liệu đã qua sử dụng được giữ dưới nước để làm mát và giảm dần mức độ phóng xạ trước khi chuyển tới kho chứa cuối cùng là các thùng khô bằng bê tông.

“Nếu hồ chứa không còn chất làm mát do bị tác động vật lý hoặc lõi nhiên liệu chảy ra thì nhiệt độ sẽ tăng lên. Nếu nhiệt độ vượt khoảng 900 độ C, lớp phủ bảo vệ bằng zirconium sẽ bắt lửa, làm phát tán chất phóng xạ”, hai chuyên gia cảnh báo.

Ông Froggatt và bà Lewis cho rằng “bởi Zaporozhye sử dụng loại lò phản ứng khác, ảnh hưởng có thể sẽ không nghiêm trọng bằng thảm họa Chernobyl năm 1986 và nhiều khả năng sẽ có quy mô tương đương với Fukushima năm 2011”.

Tuy nhiên theo các tính toán và giả lập của phía Nga, một thảm họa hạt nhân tại nhà máy Zaporozhye sẽ đẩy các chất phóng xạ đi sang các khu vực lân cận như Kherson, Donetsk cũng như tới cả Ba Lan, Slovakia và Đức.

Tương tự như thảm họa Chernobyl năm 1986, gió từ vùng áp cao ở Nga sẽ đưa các chất phóng xạ đi khắp châu Âu, trong khi Moscow lại tương đối an toàn.