Economist: COVID-19 không thể chặn bước nền kinh tế Việt Nam

Năm ngoái, Việt Nam khiến cả thế giới ấn tượng vì thành tích khống chế COVID-19. Hiện tại, Việt Nam đang phải đối phó với đợt bùng phát dịch tồi tệ nhất từ trước đến nay. Nhiều nhà máy, từ cơ sở sản xuất giày cho Nike đến chế tạo smartphone cho Samsung, đã phải giảm hoạt động hoặc đóng cửa, làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhưng việc hội nhập với sản xuất toàn cầu đã giúp giữ cho kinh tế Việt Nam hoạt động mạnh mẽ trong đại dịch. Năm 2020, GDP Việt Nam tăng trưởng 2,9% trong khi hầu hết các quốc gia suy thoái sâu. 

Bất chấp làn sóng dịch mới nhất, kinh tế Việt Nam vẫn có thể tăng tốc hơn nữa. Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Thế giới công bố ngày 24/8 kỳ vọng tăng trưởng GDP Việt Nam ở mức 4,8% năm 2021.

Thành tựu năm 2020 và tiềm năng 2021 chỉ ra điểm đặc biệt của Việt Nam. Sự cởi mở đối với thương mại và đầu tư đã biến Việt Nam thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng, thúc đẩy chuỗi tăng trưởng ấn tượng và lâu dài.

Trong 30 năm qua, Việt Nam là một trong số 5 quốc gia tăng trưởng nhanh nhất trên toàn thế giới, đánh bại các nước láng giềng. Không giống như các thị trường cận biên trồi sụt thất thường, kinh tế Việt Nam có đặc trưng là tăng trưởng ổn định. Chính phủ đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước thu nhập cao vào năm 2045, một nhiệm vụ đòi hỏi tốc độ tăng trưởng hàng năm 7%. Đâu là bí quyết cho sự thành công của Việt Nam?

Việt Nam thường được so sánh với Trung Quốc cuối thập niên 90 hay đầu những năm 2000. Cả hai đều hướng đến tăng trưởng kinh tế nhờ xuất khẩu. Nhưng giữa cả hai cũng có điểm khác biệt lớn.

Đầu tiên, ngay cả việc mô tả nền kinh tế là tập trung vào xuất khẩu cũng chưa đủ để cho thấy  Việt Nam bán nhiều sản phẩm cỡ nào ra thế giới. Thương mại hàng hóa của Việt Nam vượt quá 200% GDP. Hiếm có đất nước nào trên thế giới – trừ những nước giàu tài nguyên nhất hay kinh tế bị chi phối bởi giao thương hàng hải – lại hoạt động thương mại tích cực đến vậy.

Bản chất của các nhà xuất khẩu là điểm khác biệt thứ hai giữa Việt Nam và Trung Quốc. Trên thực tế, sự kết nối sâu rộng với chuỗi cung ứng toàn cầu và mức đầu tư nước ngoài cao khiến Việt Nam tương đồng với Singapore hơn.

Kể từ 1990, trung bình mỗi năm Việt Nam đã nhận được dòng vốn FDI tương đương 6% GDP, gấp đôi tỷ lệ trung bình trên toàn cầu – nhiều hơn hẳn con số Trung Quốc hay Hàn Quốc từng ghi nhận trong một khoảng thời gian dài.

Các nhà sản xuất toàn cầu bị thu hút bởi chi phí nhân công thấp và tỷ giá ổn định của Việt Nam. Hai yếu tố này đã thổi bùng xuất khẩu. Trong thập kỷ qua, xuất khẩu của các doanh nghiệp nội địa đã tăng 137%, các công ty có vốn đầu tư nước ngoài tăng 422%.

Tuy nhiên để tiến xa hơn, Việt Nam sẽ cần cải thiện ngành dịch vụ. Và khi mức sống tăng lên theo thời gian, Việt Nam có thể trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các nhà sản xuất nước ngoài và người lao động sẽ cần những cơ hội khác.

Một trong những điểm nghẽn cản trở tăng trưởng kinh tế của Việt Nam là doanh nghiệp nhà nước. Tầm quan trọng của chúng đối với hoạt động và việc làm của Việt Nam đã giảm nhưng vẫn có tác động lớn với kinh tế.

Nghiên cứu gần đây của các học giả tại Trường Kinh tế London cho thấy rằng mức tăng năng suất trong 5 năm sau khi Việt Nam gia nhập WTO hồi 2007 sẽ cao hơn 40% nếu không có các doanh nghiệp nhà nước.

Các ngân hàng ưu tiên cho doanh nghiệp vay với lãi suất thấp trong khi doanh nghiệp tư nhân phải vay với lãi cao, làm giảm khả năng cạnh tranh với các tập đoàn nước ngoài.

Chính phủ cũng đang muốn thúc đẩy khu vực tư nhân. Ông TS. Lê Hồng Hiệp, thành viên cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore cho biết chính phủ đang "cố gắng xây dựng các quán quân quốc gia".

Vingroup là ứng viên rõ ràng nhất. Thông qua VinPearl, VinSchool và VinMec, tập đoàn có hoạt động trải dài trên các lĩnh vực du lịch, giáo dục và y tế. Còn Vinhomes là một trong những công ty lớn nhất trên thị trường chứng khoán tính theo vốn hóa.

Nỗ lực của Vingroup nhằm xâm nhập vào lĩnh vực sản xuất ô tô có thể là bước tiến quan trọng nhất của nền kinh tế thường được được biết đến với ngành sản xuất trung gian như Việt Nam. 

Trong tháng 7, VinFast Fadil trở thành mẫu xe bán chạy nhất của Việt Nam, đánh bại Toyota. VinFast cũng có tham vọng lớn ở nước ngoài. Tháng trước, công ty thông báo đã mở văn phòng ở Mỹ và châu Âu, dự kiến bán xe điện ở hai thị trường này vào tháng 3/2022.

Tuy nhiên, việc bồi dưỡng các "nhà vô địch quốc gia" trong khi vẫn cởi mở với đầu tư nước ngoài không phải là điều dễ dàng.

Với việc tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và một loạt thỏa thuận thương mại và đầu tư khác, Việt Nam không thể dành ưu đãi cho các nhà sản xuất trong nước. Việt Nam cũng phải mở rộng hỗ trợ cho các công ty nước ngoài sản xuất ô tô trong nước.

Việt Nam có thể trông chờ vào một nguồn tăng trưởng khác. Tăng trưởng kinh tế bùng nổ đã khuyến khích các cộng đồng người Việt xa quê hương đầu tư hoặc quay về nước.

Ông Andy Ho, Giám đốc đầu tư của VinaCapital nhận xét: "Không có nhiều nền kinh tế đang trải qua điều tương tự như Việt Nam". Gia đình ông đến Mỹ năm 1977, nơi ông được đào tạo và làm việc trong lĩnh vực tư vấn và tài chính. Ông trở về Việt Nam cùng gia đình vào năm 2004.

Thành công của cộng đồng người Việt xa quê hương đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia nhận kiều hối lớn nhất trên thế giới. Năm ngoái, 17 tỷ USD kiều hối về Việt Nam, tương đương 6% GDP.

Bỏ qua một bên lực cản từ COVID-19, Việt Nam có vẻ đang nằm trong giai đoạn đầu của quá trình hình thành phép màu kinh tế ở Đông Á.