‘Cơn sốt’ giá vàng 2024 và bài học từ tâm lý FOMO

‏Năm 2024 chứng kiến biến động lớn của thị trường vàng khi giá liên tục phá đỉnh ở cả thị trường trong nước và thế giới. Giá vàng thế giới đã tăng khoảng 35% trong năm nay trong khi tại thị trường trong nước, vàng SJC tăng 23% còn vàng nhẫn tăng 35%.‏

‏Đà tăng giá vàng thời gian qua được hỗ trợ bởi nhiều yếu tố. ‏

‏Đầu tiên, giá vàng đã có thời gian tích luỹ khá dài. Khi căng thẳng địa chính trị gia tăng, các nhà đầu tư cá nhân mới bắt đầu quan tâm nhiều hơn và đẩy mạnh mua vào. Trong bối cảnh bất ổn, nhu cầu các kênh trú ẩn an toàn lên ngôi, không chỉ vàng mà cả kênh tiết kiệm. Lượng tiền gửi tiết kiệm ngân hàng cũng ở mức cao dù lãi suất của các ngân hàng duy trì ở mức thấp. Xu hướng này không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới.‏

‏Bên cạnh đó, trong giai đoạn quý II và III, giá vàng còn được hỗ trợ nhiều bởi thị trường kỳ vọng nhiều vào việc Fed bắt đầu chu kỳ hạ lãi suất từ tháng 9, sau hơn 4 năm. Trên thực tế, ngày 18/9, Fed công bố giảm lãi suất 0,5 điểm phần trăm trong bối cảnh lạm phát đang hạ nhiệt một cách ổn định và lo ngại ngày về sức khỏe của thị trường lao động càng tăng.‏

‏Ngoài ra theo số liệu của Hội đồng vàng Thế giới, việc các NHTW và tổ chức mua vàng nhiều năm qua cũng tạo lực đẩy cho vàng. ‏

‏Sự can thiệp của NHNN và tâm lý FOMO khi mua vàng‏

‏Tính đến thời điểm hiện tại (11/12), mức kỷ lục của giá vàng thế giới là 2.800 USD/ounce, thiết lập vào ngày 30/10. Còn ở thị trường trong nước giá vàng miếng SJC chiều bán ra đạt kỷ lục gần 93 triệu đồng/lượng hồi tháng 5 và vàng nhẫn là 89 triệu đồng/lượng hôm 31/10. ‏

‏Thông thường vàng miếng SJC có chiều hướng “nhạy” với đà tăng với giá vàng thế giới và có mức chênh lệch cao từ 15- 20 triệu đồng/lượng so với vàng thế giới.‏

‏Tuy nhiên, dưới sự can thiệp của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nhằm ổn định thị trường hồi tháng 5, mức chênh lệch vàng SJC và thế giới đã thu hẹp, hiện chỉ còn khoảng 3 triệu đồng/lượng.‏

‏Vào giai đoạn tháng 4 - 5, trước biến động mạnh của giá vàng thế giới và trong nước, NHNN đã có loạt động thái nhằm ổn định thị trường.‏

‏Cụ thể, ngày 23/4, lần đầu tiên sau 11 năm, NHNN tổ chức phiên đấu thầu vàng nhằm tăng nguồn cung ra thị trường. Tuy nhiên, chỉ 3.400 lượng (trong tổng số 16.800 lượng) được “khớp lệnh”.‏

‏Tổng cộng trong năm, NHNN đã tổ chức 9 buổi đấu thầu vàng miếng. Trong đó, chỉ có 6 buổi được tổ chức thành công với tổng khối lượng trúng thầu là 48.500 lượng. ‏

‏Tuy nhiên, biện pháp này dường như vẫn chưa phát huy được hiệu quả khi chênh lệch giữa vàng SJC và thế giới vẫn duy trì ở mức cao. Nhiều phiên đấu thầu còn “ế khách” vì giá tối thiểu mà NHNN đưa ra khá sát so với thị trường. Điều này đẩy những người tham gia dự thầu vào thế khó trong bối cảnh thị trường biến động thất thường. ‏

‏Trường hợp các doanh nghiệp và ngân hàng vẫn quyết định mua, họ sẽ phải đẩy giá vàng  bán ra lên cao hơn so với mức đã trúng thầu. Điều này đồng nghĩa với việc khoảng cách giữa vàng SJC và thế giới sẽ càng nới rộng. ‏

‏Trước tình hình này, NHNN đưa ra biện pháp thứ hai mạnh mẽ hơn đó là bán vàng miếng cho nhóm ngân hàng thương mại Nhà nước (Big 4) và SJC từ ngày 4/6. Các tổ chức này sau đó bán lại cho người dân với mức chênh lệch so với giá mua vào từ NHNN là 1 triệu đồng/lượng.‏

‏Điểm khác biệt lớn nhất của lần can thiệp này, là giá vàng mà NHNN bán cho nhóm Big 4 thấp hơn rất nhiều so với với giá thị trường, ở mức gần 78 triệu đồng/lượng. Giá vàng trên thị trường sau đó liên tục giảm mạnh.

‏

‏Ngay sau khi biện pháp này được công bố (30/5), giá vàng SJC đã giảm mạnh từ 90 triệu đồng/lượng xuống còn 82 triệu đồng/lượng dù thị trường thế giới thời điểm đó không có nhiều biến động lớn. Sau đó, giá vàng SJC duy trì đi ngang ở mức khoảng 77 triệu đồng/lượng trong hơn một tháng dù vàng thế giới liên tục lập đỉnh mới. Điều này giúp khoảng cách vàng SJC và thế giới được kéo lại gần nhau. ‏

‏Diễn biến giá vàng miếng SJC và vàng thế giới từ đó bắt đầu có sự “lệch pha”, còn vàng nhẫn có sự đồng điệu hơn do chưa bị can thiệp. Thậm chí, có thời điểm giá vàng nhẫn chiều mua vào vượt so với vàng miếng. Đây là hiện tượng hiếm khi xảy ra bởi lâu nay, giá vàng miếng SJC luôn cao hơn vàng nhẫn, thậm chí có lúc mức chênh lệch lên đến 20 triệu đồng/lượng.‏

‏Bài học về tâm lý FOMO ‏

‏Biện pháp của nhà điều hành đã giúp giảm nhanh khoảng cách của vàng SJC và giá vàng thế giới nhưng cũng động thái này cũng khiến cho người dân đổ xô xếp hàng mua vàng. Nhiều người xếp hàng từ rạng sáng để mua “vàng bình ổn” nhưng cũng không mua được số vàng mong muốn. Thậm chí, tại nhiều điểm bán vàng, có đối tượng thuê người xếp hàng mua gom vàng với mục tiêu đẩy giá, hưởng chênh lệch. ‏

‏Tình trạng này diễn ra trong nhiều ngày cho đến khi các ngân hàng chuyển sang hình thức mua vàng trực tuyến. Mặc dù vậy, ngay cả khi mua vàng trực tuyến, một số khách hàng cho biết có thời điểm để “khớp lệnh” mua vàng cũng là điều khó khăn, nhất là với những ai muốn mua số lượng lớn. ‏

‏Có nhiều lý do để người dân đổ xô xếp hàng, chấp nhận chờ đợi nhiều giờ mua vàng: tận dụng giá vàng thấp; tâm lý đám đông, sợ mất cơ hội (FOMO), thói quen tích sản bằng vằng mỗi tháng…‏

‏FOMO (Fear of missing out) được hiểu như một nỗi sợ hãi bỏ lỡ những cơ hội trước trào lưu của đám đông mà ở đây là nỗi sợ không sở hữu được vàng. Ở thời điểm người người xếp hàng mua vàng NHNN cũng đưa ra khuyến cáo người dân cần tránh tâm lý FOMO và thận trọng khi mua vàng.‏

‏Tâm lý FOMO cũng xảy ra khi giá vàng SJC liên tục leo đỉnh ở thời điểm trước khi NHNN can thiệp. Nhiều người thậm chí “đu đỉnh” ở mức giá trên 90 triệu/lượng và giờ đang phải ngậm ngùi ôm khoản lỗ. ‏

‏Khi nói đến việc đa dạng hoá danh mục, vàng vẫn luôn được xem là lớp tài sản phòng thủ. Tuy nhiên, thời gian gần đây, nhiều người coi đây là lớp tài sản “tấn công”, một phần vì bị thúc đẩy bởi tâm lý FOMO. ‏

‏Trao đổi với chúng tôi, chuyên gia tài chính Phan Dũng Khánh cho rằng tư duy này khá là rủi ro và tập trung nhiều ở những nhà đầu tư cá nhân hơn là tổ chức. Tuy nhiên, chính vì tư duy này mà giá vàng được đẩy lên mức cao kỷ lục như vậy. ‏

‏Các nhà đầu tư tổ chức như ngân hàng trung ương các nước hay các định chế tài chính đã mua vàng từ rất nhiều năm trước đó. Thời điểm đó, thị trường đi ngang hoặc giảm, khiến các nhà đầu tư cá nhân ít quan tâm hoặc chán nản vì tài sản không sinh lời. ‏

‏Họ xác định mua vàng như một kênh “phòng thủ” đúng nghĩa ví dụ như nhằm gia tăng dự trữ ngoại hối, bảo vệ giá trị tiền tệ chứ không hẳn vì kiếm lời, tầm nhìn của các NHTW, tổ chức được xem là lâu dài. Đây được xem là bệ đỡ cho giá vàng và là một trong những yếu tố thúc đẩy giá vàng lên cho đến bây giờ. ‏

‏Chỉ khi nào giá vàng tăng lên 2.000 USD/troy ounce, kim loại quý này mới thực sự thu hút sự chú ý của nhà đầu tư cá nhân. Họ lao vào thị trường, đẩy mạnh việc mua vào với kỳ vọng giá vàng còn tăng hơn nữa. Họ mua vì lợi nhuận ngắn hạn hay còn gọi là “tấn công”.‏

‏Nhưng khi giá vàng liên tục phá đỉnh trong thời gian ngắn, dòng tiền từ các nhà đầu tư tổ chức lại giảm bớt, thậm chí dừng hẳn như trường hợp của ngân hàng trung ương Trung Quốc, Nga. Còn những nhà đầu tư cá nhân được xem là những người “chậm chân”.‏

‏“Cũng cần lưu ý rằng trong chu kỳ giá vàng khoảng 10 năm thì thì có 1 - 2 năm giá tăng mạnh, 1 - 2 năm giá sụt giảm còn lại là đi ngang, tích luỹ. Ở thời điểm hiện tại, đà tăng giá vàng đã đi được khoảng hơn một nửa chặng đường tăng và nếu từ cuối năm ngoái giá vàng hiện tăng tới 50%. Mức tăng này hiếm khi xảy ra trong lịch sử. Do đó, rủi ro ở đây là thời điểm vàng tạo đỉnh cũng đến gần hơn, sớm thì cuối năm nay hoặc chậm thì nửa đầu năm sau”, ông Khánh nói. ‏

‏Nói thêm về bài học rút ra từ biến động giá vàng vừa qua, ông cho rằng phương pháp đầu tư vàng hay bất kỳ loại tài sản nào của các nhà đầu tư tổ chức hoặc nhà đầu tư chuyên nghiệp cũng khá đơn giản. Huyền thoại đầu tư Warren Buffet là một ví dụ điển hình. Tuy nhiên, khi có người hỏi  Warren Buffet rằng tại sao phương pháp đầu tư của ông nghe có vẻ dễ nhưng không phải ai cũng làm được?‏

‏“Câu trả lời của ông là bởi vì “ít ai muốn làm giàu chậm cả”, nghĩa là thành công của ông nằm ở hai chữ “kiên nhẫn” và hướng đến mục tiêu làm “giàu bền vững” chứ không phải “làm giàu nhanh”. Nhiều nhà đầu tư thành công nhờ kiên nhẫn tích sản và không ít người thất bại vì tư duy muốn giàu nhanh.‏

‏Ngoài yếu tố kiên nhẫn, nhà đầu tư cũng cần biết cách phân tích dòng tiền thị trường để có thể xác định các kênh đầu tư tiềm năng”, ông nói.  ‏

‏4 yếu tố thuận lợi - rủi ro đối với thị trường vàng trong năm 2025‏

‏Nhận định về triển vọng thị trường vàng năm 2025, chuyên gia Phan Dũng Khánh cho rằng có 4 yếu tố hỗ trợ đà tăng giá và 4 yếu tố đối xứng là lực cản đối kim loại quý này trong thời gian tới. ‏

‏Đầu tiên là căng thẳng địa chính trị. Nếu tình hình vẫn tiếp tục leo thang, giá vàng sẽ còn tăng. Ngược lại, nếu xung đột giữa các nước được giải quyết, nhu cầu tài sản an toàn giảm đi, gây áp lực lên thị trường vàng. ‏

‏Yếu tố thứ hai, nếu các nhà đầu tư tổ chức quay lại thị trường thì giá vàng sẽ tiếp nối đà tăng. Nếu không, đây sẽ tiếp tục là lực cản. ‏

‏Yếu tố thứ ba là xu hướng giảm lãi suất. Đây là kỳ vọng của các nhà đầu tư từ cuối năm ngoái và điều đó đã diễn ra. Thậm chí, điều bất ngờ là khi Fed giảm lãi suất đồng USD không những không giảm mà còn tăng vọt. Việc USD và vàng biến động cùng chiều là điều hiếm hoi trong lịch sử.‏

‏ Vậy nếu đồng USD tiếp tục tăng thì liệu rằng giá vàng có thể tiếp tục tăng không? Do đó, nếu đồng USD tiếp tục duy trì sức mạnh của mình trong thời gian tới, giá vàng sẽ chịu sức ép. Nhưng ngược lại, nếu đồng USD yếu thì vàng sẽ được hỗ trợ vì USD vẫn đang là đồng tiền định giá chính cho các tài sản.‏

‏Yếu tố cuối cùng là nếu xu hướng đa dạng hoá danh mục trên thế giới duy trì ở mức độ hiện tại thì giá vàng sẽ được hỗ trợ. Tuy nhiên, nếu dòng tiền trong thời gian tới chảy nhiều hơn vào các kênh đầu tư rủi ro hơn hoặc sự đa dạng các kênh đầu tư bị phân hóa thì giá vàng có thể bị điều chỉnh.‏

‏Do vậy, theo ông Khánh ới những người đầu tư vàng ngắn hạn không nên dùng đòn bẩy, chỉ nên “lướt sóng” nhanh và tỷ trọng danh mục chỉ ở mức 10 - 20%. Lợi nhuận kỳ vọng khoảng quanh mức 10%. ‏

‏Còn đối với những nhà đầu tư muốn nắm giữ dài hạn, tỷ trọng không nên chiếm quá 50% danh mục vì hiện nay vàng đã đi được hơn một nửa chu kỳ tăng và khi đó những kênh đầu tư khác chưa tăng nhiều hoặc còn ở mức thấp sẽ có tiềm năng hơn./.

Trích Đặc san Doanh nhân Việt Nam số Xuân Ất Tỵ‏