Từ vụ Wirecard, nhìn lại những bê bối kế toán rúng động và hệ lụy tới hãng kiểm toán

Các vụ bê bối kế toán không phải điều gì quá mới mẻ, và qui mô của mỗi vụ cũng thường khác nhau. Trong một số trường hợp, gian lận kế toán bị phát hiện có thể kéo theo sự sụp đổ của cả một công ty hay thậm chí là cả hãng kiểm toán.

Dưới đây là tổng hợp một số vụ gian lận kế toán nổi tiếng nhất.

Enron

Theo Investopedia, Enron là công ty năng lượng có trụ sở tại Houston, bang Texas, Mỹ. Trước khi sụp đổ, Enron là công ty lớn thứ 7 tại Mỹ nếu xét theo doanh thu. Bằng cách sử dụng các phương pháp kế toán phức tạp có liên quan tới công ty vỏ bọc, Enron đã loại bỏ được các khoản nợ hàng trăm triệu USD khỏi sổ sách của mình.

Nhà đầu tư và các chuyên gia phân tích đã bị lừa, họ tưởng rằng tình hình tài chính của Enron ổn định hơn nhiều so với thực tế.

Bên cạnh đó, các công ty vỏ bọc do giám đốc cấp cao của Enron vận hành đã thổi phồng doanh thu, về cơ bản là ghi nhận khoản doanh thu một tỉ USD nhiều lần. Nhờ vậy, Enron đã tạo ra được con số doanh thu và lợi nhuận ấn tượng.

Nhưng kết cuộc, mạng lưới gian lận phức tạp bị phanh phui, giá cổ phiếu Enron rơi tự do từ 90 USD/cp xuống mức chưa tới 0,7 USD/cp.

Vụ phá sản của Enron kéo theo sự sụp đổ của Arthur Andersen, hãng kiểm toán lớn thứ 5 thế giới lúc bấy giờ. Dù nổi tiếng là có tiêu chuẩn cao và quản lí rủi ro tốt, Andersen đã kí báo cáo tài chính của Enron trong suốt nhiều năm. Một điểm đáng chú ý là Andersen vừa kí hợp đồng tư vấn vừa là kiểm toán xác nhận báo cáo tài chính của Enron. 

Andersen không còn chút cơ hội nào để phục hồi danh tiếng sau khi ông David Duncan, kiểm toán viên trưởng của Enron ra lệnh ném hàng nghìn tài liệu của Enron vào máy nghiền giấy. 

Năm 2002, Enron đã được trao giải Ig Nobel châm biếm của Harvard cho hạng mục "Sử dụng các con số tưởng tượng theo cách sáng tạo nhất". Dĩ nhiên không một nhân viên nào của Enron đứng ra nhận giải thưởng này.

Vụ phá sản của Enron và tổn thất nặng nề mà công ty này gây ra cho cổ đông đã dẫn tới sự ra đời của những qui tắc và luật lệ mới nhằm tăng cường tính xác thực của báo cáo tài chính.

Tháng 7/2002, Tổng thống George W. Bush kí thông qua Đạo luật Sarbanes-Oxley, gia tăng mức phạt cho việc phá hủy, thay đổi, bịa đặt báo cáo tài chính và toan tính lừa gạt cổ đông.

Đạo luật Sarbanes-Oxley cũng cho phép việc thành lập Hội đồng giám sát kế toán công ty đại chúng Mỹ (PCAOB) nhằm thắt chặt việc giám sát doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnhh vực kế toán, đồng thời hạn chế các công ty kiểm toán cung cấp dịch vụ phi kiểm toán (ví dụ: tư vấn) cho cùng một khách hàng.

WorldCom

Không lâu sau vụ sụp đổ của Enron, chứng khoán Mỹ lại bị rúng động bởi một bê bối kế toán khác. Hãng viễn thông khổng lồ WorldCom bị điều tra gắt gao sau khi có dấu hiệu xào nấu sổ sách. Cụ thể, WorldCom bị phát hiện đã ghi nhận chi phí hoạt động thành các khoản đầu tư.

Ban lãnh đạo WorldCom cho rằng giấy in và văn phòng phẩm là các khoản đầu tư vào tương lai của công ty và do đó họ quyết định vốn hóa chi phí của các vật phẩm này trong nhiều năm.

Tổng cộng, WorldCom đã ghi nhận 3,8 tỉ USD chi phí thông thường thành các khoản đầu tư. Thủ thuật kế toán nhỏ nhặt này đã giúp WorldCom phóng đại lợi nhuận của mình.

Năm 2001, WorldCom báo cáo lợi nhuận vào khoảng 1,3 tỉ USD dù trong thực tế công ty bị lỗ ròng. WorldCom nộp đơn xin phá sản vào ngày 21/7/2002, chỉ một tháng sau khi Arthur Andersen – công ty kiểm toán của WorldCom bị kết án vì đã tiêu hủy tài liệu và cản trở cuộc điều tra về Enron.

Sau này, Arthur Andersen bị phát hiện là đã bỏ qua thông báo từ các giám đốc của WorldCom rằng công ty đang thổi phồng lợi nhuận bằng cách hạch toán chi phí sai lệch.

Lehman Brothers

Được thành lập năm 1850, Lehman Brothers đã sống sót qua rất nhiều thách thức lịch sử: cuộc Đại Khủng hoảng những năm 1930, hai cuộc chiến tranh thế giới. Nhưng việc lao đầu vào thị trường cho vay thế chấp dưới chuẩn đã mang đến tai họa cho Lehman Brothers.

Khi cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu xuất hiện trong năm 2007, Lehman biết họ cần phải giảm sự phụ thuộc vào các khoản vay. Nhưng đây là một thời kì không thuận lợi để bán bớt tài sản và hoàn trả các khoản nợ. Do vậy, Lehman  Brothers đã lợi dụng thủ thuật kế toán để ghi nhận nghiệp vụ tài trợ nợ ngắn hạn thành các khoản doanh thu.

Theo báo cáo của Examiner, trong quí II/2008, Lehman Brothers đã che giấu các khoản nợ lên tới 50 tỉ USD khỏi bảng cân đối kế toán.

Theo Reuters, Lehman Brothers sụp đổ kéo theo cả công ty kiểm toán Ernst & Young (EY) bị công tố viên New York khởi kiện. EY bị cáo buộc đã giúp che giấu rắc rối tài chính của Lehman Brothers. Kết cục, EY phải đồng ý trả 10 triệu USD để giải quyết vụ kiện này và trả 99 triệu USD cho các nhà đầu tư cũ của Lehman Brothers. 

Wirecard

Wirecard là một trong những bê bối kế toán lớn nhất nước Đức. Từ vị thế là một công ty công nghệ tài chính hàng đầu, giờ Wirecard xuống dốc đến mức phải nộp đơn xin sự bảo vệ của tòa án khỏi các chủ nợ.

Sau khi bị EY từ chối kí báo cáo kiểm toán năm 2019, Wirecard buộc phải thừa nhận số dư tiền mặt 2,1 tỉ USD của công ty có thể không tồn tại. CEO lâu năm của Wirecard bị bắt sau khi từ chức và phải nộp tiền để được tại ngoại.

Trước đó, Wirecard nói số tiền 2,1 tỉ USD được gửi tại hai ngân hàng ở Philippines, nhưng cả hai ngân hàng này đều phủ nhận và cho biết Wirecard không phải khách hàng của họ.

Từ năm 2019, Financial Times đã tiến hành điều tra những dấu hiệu gian lận sổ sách của Wirecard. Tờ báo này phát hiện rằng văn phòng Singapore của Wirecard đã sử dụng các hợp đồng giả mạo để thổi phồng doanh thu. Ngoài ra, nhân viên Wirecard tại các công ty con ở Dubai và Dublin dường như đã âm mưu khai khống doanh thu và lợi nhuận.

EY đang phải đối mặt với các vụ kiện theo sau sự sụp đổ của Wirecard. Tuần trước, Hiệp hội cổ đông Đức SdK cho biết họ đã đệ đơn khiếu nại hình sự đối với các kiểm toán viên tại EY.

Đầu tháng 6, luật sư Wolfgang Schirp đã đệ đơn kiện EY thay mặt nhà đầu tư của Wirecard, với cáo buộc EY đã không cảnh báo được các khoản thanh toán được ghi nhận sai qui tắc trong sổ sách Wirecard năm 2018.

Theo tạp chí Der Spiegel của Đức, SoftBank cũng đang lên kế hoạch khởi kiện EY về bê bối kế toán của Wirecard.