Nâng chất lượng cà phê để tăng giá trị và cạnh tranh

Cà phê ngày càng được người tiêu dùng thế giới ưa chuộng, bởi dân số thế giới ngày càng tăng và nhu cầu tiêu dùng cà phê được các chuyên gia đánh giá là không hề suy giảm. Hiện, cà phê Việt Nam vốn được người tiêu dùng thế giới lựa chọn bởi chất lượng.

Tuy nhiên, ngành cà phê muốn tăng giá trị hơn nữa, từ khâu sản xuất đến chế biến luôn phải đặt chất lượng lên hàng đầu.

Theo thống kê của Hải quan Việt Nam, trong 11 tháng năm 2023, ngành cà phê Việt Nam xuất khẩu được 1,36 triệu tấn, trị giá ước đạt 3,5 tỷ USD, tăng 3,4% so với cùng kỳ năm 2022.

Tuy nhiên, lượng cà phê xuất khẩu giảm dần trong 2 tháng gần đây. Nguyên nhân được các chuyên gia ngành cà phê đánh giá là do tồn kho của cà phê Việt Nam Nam hiện đã giảm đến mức thấp nhất từ trước đến nay.

Việt Nam có diện tích cà phê lớn thứ 6 thế giới, nhưng sản lượng cà phê lại đứng thứ 2 thế giới, nhờ vào sản lượng cao. Thế nhưng, sau thời gian chững lại, thì hiện nay giá cà phê đã đạt đến đỉnh, do nguồn cung đang giảm, dù Việt Nam đang bước vào vụ thu hoạch mới 2023 – 2024.

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội cà phê, ca cao Việt Nam cho biết, trong từng loại cà phê xuất khẩu từ tháng 11/2022 cho đến tháng 11/2023, thì cà phê Robusta chiếm tỉ lệ cao nhất với 1,49 triệu tấn, trị giá 3,3 tỷ USD, cà phê nhân Arabica chỉ xuất khẩu 41.500 tấn, trị giá 169 triệu USD, cà phê nhân đã khử cafein 36.000 tấn, trị giá 136 triệu USD.

Cà phê rang xay và hòa tan xuất khẩu khoảng 90.000 tấn (chưa quy đổi ra cà phê nhân), trị giá khoảng 510 triệu USD (khối lượng chiếm khoảng 5,4% và kim ngạch chiếm khoảng 12,5% tổng các loại cà phê xuất khẩu trong niên vụ cà phê 2022/2023).

So với niên vụ trước, niên vụ này cà phê Robusta xuất khẩu tăng khoảng 0,7% về khối lượng và 10,8% về kim ngạch. Trong khi đó, cà phê Arabica giảm khoảng 30,7% về khối lượng và giảm 34,9% về kim ngạch.

Theo ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội cà phê, ca cao Việt Nam, tính đến thời điểm này, sản lượng cà phê giảm 4 lần, nhưng giá lại tăng 3,4%. Có thời điểm giá cà phê tăng lên 70.000 đồng/kg và dự báo trong vụ sau giá có thể tăng hơn nữa vì nguồn cung đang thiếu.

Tuy nhiên, giá trị cà phê sẽ càng tăng hơn nữa nếu nông dân sản xuất cà phê Việt Nam chú trọng đến chất lượng hạt cà phê nguyên liệu. Để hạt cà phê có chất lượng cà phê tốt nhất, cà phê phải được hái khi đã chín. Khi trái cà phê chín, trọng lượng sẽ tăng 10%.

Điều này vừa giúp tăng sản lượng cà phê, vừa nâng chất lượng cà phê trong quá trình chế biến. Thế nhưng, với giá cà phê hiện nay, việc quản lý vườn cà phê chờ đến khi chín mới thu hoạch sẽ gặp nhiều khó khăn do nạn hái trộm, đặc biệt là ở khu vực Tây Nguyên.

Thu hoạch cà phê chín cũng sẽ tốn nhiều chi phí nhân công, bởi lượng trái chín không đồng đều, nên đa số nông dân bắt buộc phải thu hoạch đồng loạt, cùng lúc.

Không những chú trọng vào việc thu hoạch để tạo chất lượng cho hạt cà phê. Hiệp hội cà phê, ca cao Việt Nam còn nhấn mạnh, việc truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng để không vi phạm các quy định của nhà nhập khẩu, đặc biệt là các nhà nhập khẩu châu Âu.

Hiện nay, thị trường nhập khẩu cà phê lớn nhất của Việt Nam là châu Âu, thứ hai là thị trường Mỹ, thứ 3 là thị trường Trung Quốc và một số thị trường khác.

Ông Đỗ Hà Nam nhận xét, qua báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích cà phê cả nước ước đạt gần 720.000 ha, nhưng thực chất chỉ có 600.000 ha cà phê, diện tích còn lại do nông dân trồng xen với các loại cây khác.

Trong tổng số gần 720.000 ha này, chỉ có hơn 185.000 ha diện tích cà phê đạt chứng nhận sản xuất bền vững, với các chứng nhận Utz Certified (Chứng nhận toàn cầu về sản xuất, kinh doanh cà phê có trách nhiệm); chứng nhận Rainforest (Bộ quy tắc thực hành phát triển bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững trên toàn cầu do Tổ chức RA thực hiện); chứng nhận 4C (Quy tắc chung của cộng đồng cà phê - là một hệ thống chứng nhận toàn cầu về trồng và sản xuất cà phê bền vững); chứng nhận VietGAP (Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt của Việt Nam). Đây là con số nhỏ so với phần diện tích không có các chứng chỉ.

Trong vấn đề trồng xen và truy xuất nguồn gốc, chỉ dẫn địa lý, quy định mới của châu Âu chú trọng đến việc người dân phá rừng để trồng cà phê và trồng xen, điều này phá vỡ sinh thái và không an toàn cho môi trường.

Chính vì vậy, việc nâng chất lượng cà phê trong cạnh tranh của cà phê Việt Nam bao gồm cả việc quản lý diện tích sản xuất cà phê trên đất nông nghiệp, quản lý mã số vùng trồng chặt chẽ để tránh vi phạm vào phá rừng.

Ông Nguyễn Quang Bình, Tổng biên tập Tạp chí Cà phê Việt Nam nhận xét, thị trường hiện nay là thị trường của người mua. Do đó, dù làm bất kỳ điều gì thì cà phê Việt Nam cũng phải đáp ứng tiêu chí của người mua thì mới bán được giá cao.

Điển hình hiện nay, các quy định mới của châu Âu và các khách hàng tiêu thụ tạo ra hiệu ứng cho giá cà phê. Với nguồn cung đang giảm dần cho đến tháng 4/2023, thì thị trường sẽ tạo ra đợt tăng giá cà phê tiếp theo với những nguồn cà phê chất lượng.

Chính vì sự sụt giảm sản lượng này mà trong thời điểm những tháng cuối niên vụ 2022 -2023, ngành cà phê đã phải nhập khẩu thêm hơn 100.000 tấn để phục vụ cho chế biến, xuất khẩu.

Ông Nguyễn Nam Hải còn dự báo, trong niên vụ cà phê Việt Nam 2023 – 2024, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nên thời gian thu hoạch sẽ muộn hơn niên vụ 2022 – 2023, vì vậy, việc nhập khẩu chủ yếu phục vụ cho chế biến, tạo ra dòng cà phê giá trị cao để xuất khẩu trong thời gian chờ nên vụ.