Giá cả những tháng cuối năm - Bài 1: Tiềm ẩn nhiều tác động

Dịch COVID-19 với các biện pháp giãn cách xã hội đã không chỉ gây đứt gẫy chuỗi cung ứng hàng hóa quy mô địa phương mà còn cả ở quốc gia và lan rộng toàn cầu. 

Với diễn biến dịch tiếp tục phức tạp trên thế giới, đặc biệt là đợt bùng phát lần thứ 4 tới nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước, giá cả hàng hóa, nguyên nhiên vật liệu dự báo từ nay đến cuối năm vẫn có chiều hướng gia tăng gây sức ép lên mặt bằng giá chung và tiềm ẩn nhiều tác động tới nền kinh tế. 

Thông tấn xã Việt Nam giới thiệu chùm bài viết phân tích về những tác động của giá cả hàng hóa trước bối cảnh dịch COVID-19 tới đời sống xã hội cũng như nền kinh tế năm 2021.

Bài 1: Tiềm ẩn nhiều tác động

Dưới tác động kéo dài của dịch COVID-19 gây đứt gẫy các nguồn cung ứng, thế giới chứng kiến sự biến động mạnh của giá cả nhiều loại nguyên vật liệu đầu vào. 

Việt Nam với độ mở nền kinh tế lớn cũng chịu áp lực từ các tác nhân này khiến chi phí sản xuất tăng, ảnh hưởng không nhỏ tới đời sống, kiểm soát lạm phát. 

Tuy nhiên theo các chuyên gia kinh tế, với các giải pháp điều hành giá thận trọng và chủ động sẽ góp phần kiềm chế ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất; đồng thời đảm bảo thực hiện mục tiêu chỉ số lạm phát cả năm 2021 của Việt Nam có thể đạt 4% như Quốc hội và Chính phủ đề ra.

Nhiều loại hàng hóa biến động mạnh

Theo nhóm nghiên cứu Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (Trường Đại học Kinh tế- Đại học Quốc gia Hà Nội), tính đến tháng 6/2021, giá hàng hóa phi nhiên liệu, bao gồm nguyên vật liệu nông nghiệp thô và nguyên vật liệu đầu vào cho sản xuất công nghiệp tăng 38,25% so với cùng kỳ năm trước. 

Trong đó, giá nguyên vật liệu đầu vào cho sản xuất công nghiệp tăng 68,6%, giá nguyên vật liệu nông nghiệp thô tăng 28,44%. Giá các nguyên vật liệu tăng chủ yếu do nguồn cung bị cắt giảm. 

Thêm vào đó, yếu tố tăng cường kiểm soát hàng hóa, con người do dịch bệnh cũng làm giá cước vận tải biển vào cuối tháng 6/2021 đã tăng khoảng 8 lần so với cùng thời điểm năm 2020.

Ở trong nước, dưới các tác động của thị trường thế giới, trong 6 tháng đầu năm các mặt hàng nguyên nhiên vật liệu cho sản xuất công nghiệp, các mặt hàng là đầu vào sản xuất nông nghiệp như phân bón; mặt hàng cho ngành xây dựng như: sắt thép hay các chi phí khác như phí vận chuyển container… đều tăng giá đã ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Giá hàng hóa tăng không chỉ ở nhóm nguyên, nhiên vật liệu cho sản xuất mà ở cả các mặt hàng dùng cho bữa ăn, sinh hoạt thiết yếu cho gia đình hàng ngày tăng từ 10 - 20%, thậm chí có loại lúc lên tới 35 - 40%. 

Giá các loại dịch vụ ăn uống ngoài gia đình cũng tăng 5 - 7%. Giá đầu vào các mặt hàng cho thức ăn gia súc, gia cầm cũng tăng từ 20 - 70%.

Kể từ đầu tháng 7 đến nay, tại một số địa phương thực hiện giãn cách xã hội, giá một số hàng hóa chủ yếu là lương thực, thực phẩm tăng cao. 

Tuy nhiên, theo Bộ Tài chính, nguyên nhân giá tăng do người dân mua tích trữ số lượng lớn, trong một thời gian ngắn đã dẫn tới thiếu cục bộ. 

Hiện nguồn cung hàng hóa dồi dào, các bộ, ngành, địa phương đang phối hợp đảm bảo cung cấp đầy đủ lương thực thực phẩm cho người dân để yên tâm phòng chống dịch.

Theo các chuyên gia, vấn đề gây quan tâm là sự biến động giá của các loại nguyên nhiên liệu. Trong đó phải kể đến giá thép, với mức tăng trung bình khoảng 40% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Các chuyên gia đến từ Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) cho biết, giá thép tăng cao gây ảnh hưởng lớn đến ngành công nghiệp sản xuất vật liệu phụ trợ và tiến độ các công trình, dự án. 

Đặc biệt là các dự án đầu tư công, các dự án đầu tư vốn ngân sách phải áp dụng đơn giá vật liệu theo thông báo của các sở xây dựng tỉnh, thành phố. Trong khi đó, các thông báo này lại thường không được cập nhật theo biến động giá kịp thời. 

Thực tế có nhiều doanh nghiệp phải quyết định tạm hoãn thi công để chờ quyết định bù giá vật tư, dẫn đến ảnh hưởng tiến độ thực hiện vốn đầu tư công.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, giá các loại vật liệu xây dựng tăng là một trong những nguyên nhân khiến giải ngân vốn đầu từ công 6 tháng đầu năm nay chỉ đạt trên 29%, thấp hơn so với cùng kỳ năm ngoái.

Cũng ảnh hưởng của dịch COVID-19, phí container vận chuyển hàng hóa tăng vọt. Theo Cục Hàng hải Việt Nam, giá cước vận tải biển bằng container bắt đầu tăng mạnh từ tháng 10/2020, đặc biệt là trên các tuyến đi châu Âu, Bắc Mỹ; trong đó có thời điểm tăng gấp 5 đến 7 lần cuối năm trước.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam chi phí logistics tăng cao đã tác động không nhỏ đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường thế giới. 

Doanh nghiệp đang đứng trước tình trạng thua lỗ trầm trọng và đình trệ sản xuất do giá thành sản xuất tăng cao và không xuất khẩu được hàng hóa.

Trong 6 tháng đầu năm cũng do giá cước vận chuyển tăng kéo theo giá các loại nguyên liệu sản xuất phân bón tăng, dẫn đến giá các loại phân bón tăng khoảng từ 20-30%. 

Theo ông Phùng Hà, Phó Chủ tịch, kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam (VFA), giá phân bón và giá nguyên liệu đầu vào trong sản xuất nông nghiệp tăng sẽ kéo theo tăng giá thành sản xuất nông nghiệp. 

Điều này gây gánh nặng không nhỏ với người nông dân, nhất là trong tình hình ảnh hưởng của dịch COVID-19 khiến giá nhiều loại nông sản giảm mạnh, đầu ra bấp bênh.

Đối với mặt hàng xăng dầu, trước mức tăng 17,01% của 6 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm trước, Bộ Tài chính phối hợp với Bộ Công Thương liên tục cập nhật diễn biến giá thế giới, đánh giá tác động giá xăng dầu trong nước đối với mục tiêu kiểm soát lạm phát để đưa ra các quyết định điều chỉnh. 

Trong đó, Quỹ Bình ổn giá được điều hành theo hướng ngừng trích lập và tăng chi sử dụng để hạn chế mức tăng giá xăng dầu trong nước trước biến động tăng của giá thế giới.

Mặc dù giá các mặt hàng nguyên nhiên vật liệu tăng mạnh nhưng do yếu tố cầu giảm bởi tác động của dịch COVID-19 đã kéo theo một số mặt hàng giảm giá, qua đó góp phần kiềm chế tốc độ lạm phát, giảm áp lực lên nền kinh tế. 

Chẳng hạn, nông sản thực phẩm mặc dù không chịu tác động nhiều ở chi phí vận chuyển nhưng lại chịu tác động do yếu tố bị giãn cách, khoanh vùng dập dịch khiến bị ứ đọng nên giá bình quân ở nhiều vùng trên cả nước giảm rất mạnh từ 50 - 70%.

TS Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế tài chính cho biết do dịch COVID- 19, sức mua giảm sút đã dẫn đến sự sụt giảm của giá thực phẩm như: thịt lợn, thịt gà đã cân bằng hết tất cả các tác động của giá xăng dầu, giá vật liệu xây dựng tăng cao thời gian qua.

Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, việc lạm phát duy trì mức thấp trong nửa đầu năm nay là điều kiện thuận lợi để tạo dư địa kiểm soát lạm phát cả năm đạt mục tiêu. Song cũng không vì thế mà chủ quan, vì gía cả thị trường còn biến động khiến áp lực lạm phát tiếp tục tăng từ nay đến cuối năm.

Đảm bảo nguồn cung, ổn định giá cả

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú nhận định do phụ thuộc từ 70 - 80% vật tư, năng lượng, nguyên nhiên liệu cho sản xuất kinh doanh để tiêu dùng nội địa và xuất khẩu nên trước diễn biến dịch COVID-19 vẫn còn phức tạp, Việt Nam sẽ còn tiếp tục bị ảnh hưởng trong những tháng cuối năm 2021 và một số năm tiếp theo. 

Điều này cần sự điều hành linh hoạt của các bộ, ngành liên quan để đảm bảo ổn định giá các mặt hàng nguyên, nhiên vật liệu đáp ứng yêu cầu sản xuất và phục vụ mục tiêu kép.

Theo đó, từ nay đến cuối năm, việc chuỗi cung ứng bị đứt gãy chưa được kết nối lại do dịch COVID-19 sẽ đẩy chi phí vận chuyển logistics vẫn ở mức cao; đồng thời giá cả hàng hóa, nguyên vật liệu, hàng tiêu dùng thiết yếu chưa thể giảm ngay  theo mong muốn.

TS Nguyễn Ngọc Tuyến, Hoc viện Tài chính cho rằng, theo dự báo giá xăng, dầu sẽ tăng cao tới khoảng 100 USD/thùng vào cuối năm, như vậy sẽ tác động gián tiếp đến giá một số hàng hóa, dịch vụ thông qua chi phí vận chuyển, vận tải hàng hóa.

Do đó, Bộ Tài chính cho biết sẽ phối hợp với Bộ Công Thương, căn cứ diễn biến tình hình kinh tế - xã hội và các giải pháp điều hành vĩ mô của Chính phủ để điều hành giá xăng dầu trong nước phù hợp trong thời gian tới.

Với mặt hàng phân bón, ông Phùng Hà, Phó Chủ tịch, kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết, việc sử dụng linh hoạt công cụ thuế suất như giảm thuế nhập khẩu, tăng thuế xuất khẩu, tính toán cụ thể và minh bạch thuế phòng vệ thương mại sẽ là giải pháp hiệu quả góp phần “hạ nhiệt” giá mặt hàng này.

Về phía doanh nghiệp, đại diện Tổng Công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí, Công ty cổ phần Phân bón Dầu khí đang tập trung nguồn lực vận hành ổn định các xưởng sản xuất, tiết giảm chi phí, để bảo đảm giá thành sản xuất tối ưu, đồng thời hạn chế xuất khẩu nhằm tập trung nguồn hàng bán ở trong nước.

Các chuyên gia dự báo, những tháng cuối năm, việc thiếu hụt các nguyên liệu đầu vào như quặng sắt khiến Việt Nam vẫn phải nhập khẩu quặng từ các nước khác do đó giá thép trong nước cũng sẽ biến động cùng chiều với diễn biến giá thép thế giới.

Theo Báo cáo Cập nhật triển vọng ngành thép và tôn mạ 2H21 được công bố bởi Công ty chứng khoán Mirae Asset, dự báo mặt bằng giá quặng sắt trong 6 tháng cuối năm 2021 sẽ duy trì ở mức trên 160 USD/tấn, cao hơn 70% mức giá quặng trung bình cùng kỳ năm trước.

Tuy nhiên, các chuyên gia đến từ Viện Chiến lược và Chính sách tài chính cho rằng theo kinh nghiệm từ dữ liệu thống kê về các cuộc khủng hoảng tài chính trước đây giá thép sẽ có khả năng đi vào ổn định và không còn tăng nóng như 6 tháng đầu năm.

Ông Đặng Công Khôi, Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho biết, với mặt hàng thép, quan điểm của Bộ Tài chính là cần ưu tiên các giải pháp bảo đảm cân đối cung cầu, kiểm tra, ngăn chặn và xử lý kịp thời hiện tượng lợi dụng tăng giá nguyên liệu đầu vào để tăng giá bán bất hợp lý. 

Đồng thời, Bộ đang đẩy nhanh quy trình đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Giá cho phù hợp với quan điểm đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế thị trường, phát triển kinh tế xanh và bền vững.

Để đảm bảo kiểm soát chung mặt bằng giá cả thị trường, nhất là để hạn chế tác động trước diễn biến giá nhiều mặt hàng có xu hướng tăng do ảnh hưởng của dịch bệnh, làm ảnh hưởng đến sản xuất, Bộ Tài chính đã đề nghị UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp tục tăng cường quản lý, điều hành và bình ổn giá cả thị trường trên địa bàn.

Nhằm kiểm soát lạm phát đúng mục tiêu Quốc hội và Chính phủ đề ra trong năm 2021, ngoài các giải pháp điều hành giá, tăng cường quản lý, kiểm soát, các chuyên gia kinh tế đề nghị từ nay đến cuối năm, Chính phủ tập trung điều hành chính sách tiền tệ, lãi suất, tỷ giá linh hoạt, thận trọng, phù hợp với diễn biến thị trường trong nước và quốc tế. 

Chính phủ cũng chú trọng phối hợp hài hòa chính sách tiền tệ với chính sách tài khóa và các chính sách vĩ mô khác, nhằm kiểm soát lạm phát, hỗ trợ sản xuất kinh doanh và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng các cơ quan quản lý có các chính sách phù hợp để giảm giá các loại vật liệu tăng giá thời gian qua đặc biệt là giá sắt, thép; sử dụng chính sách thuế phù hợp theo hướng có lợi cho nhập khẩu nguyên liệu và xuất khẩu thành phẩm.

Còn theo Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú, Nhà nước cần kiểm soát giá vật tư, năng lượng chủ yếu và những mặt hàng thuộc danh mục định giá để ổn định đầu vào cho sản xuất kinh doanh. Nhất là những mặt hàng như xăng dầu, Việt Nam hiện nay đã tự sản xuất được đến 65 - 70%.

TS Nguyễn Ngọc Tuyến, Hoc viện Tài chính phân tích, những yếu tố làm tăng giá sản phẩm năm 2021 là khá phong phú và đa dạng so với các năm trước, song với những nỗ lực và kinh nghiệm trong thực hiện các giải pháp nhằm kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô thì mục tiêu kiểm soát lạm phát năm 2021 là có thể đạt được.

Theo ước tính của Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), trên cơ sở đánh giá dự báo xu hướng các mặt hàng quan trọng thiết yếu là trọng tâm của quản lý, điều hành giá trong năm 2021, kết hợp với đánh giá về lạm phát cơ bản của Ngân hàng Nhà nước, nếu không có những yếu tố quá đột biến xảy ra, việc kiểm soát CPI bình quân cả năm 2021 ở mức khoảng 4% vẫn trong tầm kiểm soát của Chính phủ, của Ban Chỉ đạo điều hành giá.