Đằng sau cuộc đua phát hành trái phiếu doanh nghiệp bất động sản

Cuộc đua phát hành trái phiếu được đẩy nhanh trong hai năm gần đây, không chỉ gia tăng về quy mô những đợt phát hành, mà mức lãi suất cũng lên cao đột biến. 

Trong khi phát hành trái phiếu của các nhà băng chỉ dao động quanh ngưỡng 7-8%, thì trái phiếu những doanh nghiệp bất động sản chào lãi suất 11-13%, cá biệt có những đợt phát hành gần 14,5%.

"Các doanh nghiệp chấp nhận chi phí vốn tới 14,5%, chưa kể phí tư vấn phát hành và các khoản phí khác, thì họ phải tạo ra tỷ suất sinh lời cao hơn con số này, hoặc nếu không, vòng xoáy vay nợ phải diễn ra liên tục để có nguồn trả lãi cho trái chủ", một chuyên gia bình luận và cho rằng, sự sụp đổ dây chuyền "theo kiểu domino" là điều khó tránh, nếu tình trạng này không được kiểm soát.

Thị trường bất động sản khu Đông TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Nói với VnExpress, ông Bùi Nguyên Khoa, Trưởng nhóm vĩ mô Công ty chứng khoán BIDV (BSI) cho rằng, lý do khiến các công ty bất động sản đẩy mạnh kênh trái phiếu "tín chấp" này do những quy định phát hành được "nới lỏng" hơn trước (phát hành riêng lẻ) và việc siết vốn kênh tín dụng khiến các công ty phải tìm nguồn thay thế. 

So với những điều kiện phát hành trái phiếu ra công chúng theo Luật chứng khoán, phát hành dưới hình thức riêng lẻ theo Nghị định 163 có phần "dễ thở" hơn.

Các chuyên gia cũng nhìn nhận, hình thức này được sử dụng như một cách để "lách" các quy định chặt hơn khi phát hành ra công chúng.

Sửa đổi từ Nghị định 90/2011, Nghị định 163 có hiệu lực từ 1/2/2019 nới lỏng nhiều điều kiện khi phát hành, thậm chí đã bỏ điều kiện doanh nghiệp phát hành phải có lãi trong năm gần nhất. 

Trong khi đó, nếu phát hành trái phiếu ra công chúng, doanh nghiệp phải đảm bảo có lãi trong năm gần nhất, không lỗ lũy kế, không có nợ quá hạn trên 1 năm...

Nới lỏng hơn về quy định phát hành, nhưng bên mua trái phiếu chỉ phải đợi một năm để giao dịch không hạn chế số lượng nhà đầu tư, tương tự phát hành ra công chúng. 

Lý do thứ hai và cũng là lý do chính của "làn sóng" phát hành trái phiếu là do những thay đổi trong chính sách điều hành tín dụng của Ngân hàng Nhà nước.

Trong văn bản mới đây, Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA) đánh giá làn sóng phát hành trái phiếu của các doanh nghiệp địa ốc là dấu hiệu của "cơn khát vốn". 

HoREA cho biết, Ngân hàng Nhà nước đang thực hiện lộ trình hạn chế dần tín dụng vào thị trường bất động sản, dẫn đến các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các nguồn vốn khác thay thế.

Báo cáo của MBS cho rằng, những thay đổi như tăng hệ số rủi ro cho vay bất động sản từ 200% lên 250%, giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn và áp dụng hệ số rủi ro cao hơn với các khoản vay mua nhà trên 3 tỷ đồng đã trực tiếp ảnh hưởng tới thị trường.

"Các chính sách này sẽ gây ảnh hưởng tới các chủ đầu tư có mức vay nợ cao cũng như nhắm vào thị trường bất động sản cao cấp", báo cáo của MBS viết.

Ở khía cạnh tích cực, những đợt phát hành như vậy "hài lòng" cả ba bên, doanh nghiệp bất động sản huy động được vốn, đơn vị tư vấn hưởng phí hoa hồng cao, trong khi người mua trái phiếu được lãi suất hơn rất nhiều mặt bằng chung. 

Mức lãi suất phổ biến trong những đợt phát hành gần đây thường 11-14%, cao gần gấp đôi lãi suất huy động 12 tháng của các ngân hàng thương mại. 

Dù mức lãi suất khi phân phối lại đến tay nhà đầu tư cá nhân thấp hơn 1-2%, nhưng con số này cũng được coi là "hời" nếu so với các kênh đầu tư khác.

Các đơn vị tham gia những đợt phát hành này, thường cũng là các tổ chức tài chính, như công ty chứng khoán, ngân hàng hoặc bảo hiểm, cũng hưởng lợi nhờ mức phí tư vấn cao và mức chênh lệch khi phân phối lại. Lượng trái phiếu sau khi hết thời hạn một năm có thể tiếp tục phân phối cho nhà đầu tư cá nhân với với lãi suất thấp hơn 1-2%.

Nhìn vào kết quả kinh doanh của các công ty chứng khoán tham gia tích cực trên thị trường trái phiếu cũng phần nào thấy được sự "màu mỡ" này. 

TCBS, đơn vị nắm giữ hơn 80% thị phần môi giới trái phiếu trên HoSE, báo lãi gấp ba lần cùng kỳ trong nửa đầu năm nay, đánh bại các công ty top đầu để trở thành đơn vị lãi cao nhất. 

Hơn 750 tỷ đồng doanh thu hoạt động của TCBS trong hai quý đầu năm một phần không nhỏ đến từ nghiệp vụ tư vấn, bảo lãnh phát hành trái phiếu. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, lợi ích và rủi ro như hai mặt của đồng xu, lợi nhuận cao trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng tiềm ẩn với rủi ro tương xứng.

Giải thích về mức lãi suất đột biến của các doanh nghiệp bất động sản, Công ty chứng khoán Vietcombank (VCBS) cho rằng, lý do chính bởi "trái phiếu thuộc ngành này luôn được đánh giá với mức độ rủi ro cao hơn trái phiếu tổ chức tín dụng hay trái phiếu các doanh nghiệp sản xuất".

Tuy nhiên, việc xác định mức độ minh bạch của đơn vị phát hành trong hồ sơ chào bán trái phiếu vẫn chưa rõ ràng. 

Theo Nghị định 163, xếp hạng tín nhiệm với tổ chức phát hành trái phiếu hay hợp đồng dịch vụ với các bên liên quan chỉ cần công bố trong trường hợp "nếu có". Những tài liệu này không nằm trong danh mục bắt buộc trong hồ sơ phát hành.

"Sự tăng mạnh của thị trường trái phiếu doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là giai đoạn cuối năm", TS Nguyễn Minh Phong đánh giá trong sự kiện mới đây. 

Cuộc đua lãi suất phát hành lên tới 13-14%, theo chuyên gia này, là một dấu hiệu cần theo dõi bởi điều này cho thấy sự thiếu ổn định trong cấu trúc vốn của các doanh nghiệp bất động sản. "Nếu để xảy ra vỡ nợ, tác động sẽ rất lớn", TS Phong bình luận.

Một chuyên gia khác cũng nêu nghi ngại bởi "chi phí vốn đầu vào cao đòi hỏi doanh nghiệp phải tạo ra một tỷ suất sinh lời cao hơn", nhưng thực hiện điều này trong bối cảnh hiện nay là điều không dễ.