Vấn đề Bắc Ireland 'ngáng đường' tiến trình Brexit

Điều khiến nhiều người ngạc nhiên là Bắc Ireland đã trở thành vấn đề khó khăn nhất trong vòng đàm phán đầu tiên rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) của Vương quốc Anh (còn gọi là Brexit).

Nhưng sau đó, Thủ tướng Anh Boris Johnson đã thay thế điều khoản chốt chặn Ireland  - điều khoản có thể buộc toàn bộ nước Anh nằm trong liên minh hải quan của EU - bằng một nghị định thư để một mình Bắc Ireland nằm trong thị trường chung và liên minh hải quan.

Theo tạp chí Economist của Anh, hậu quả tất yếu của nghị định thư này là việc kiểm tra biên giới và hải quan giữa đảo Anh (Great Britain) và vùng Bắc Ireland diễn ra trên Biển Ireland, dù nhiều Bộ trưởng và kể cả Thủ tướng Anh phủ nhận điều này hoặc hứa rằng việc kiểm tra này sẽ ở mức tối thiểu.

Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có chi tiết những kiểm tra thực tế nào sẽ diễn ra đối với hàng hóa vận chuyển qua lại giữa hai bên. Vòng đàm phán trực tuyến Anh - EU đầu tiên của tiểu ban liên quan mới chỉ diễn ra trong tuần vừa qua.

Giao thương từ Tây sang Đông tương đối đơn giản vì Chính phủ Anh muốn Bắc Ireland duy trì quyền tiếp cận tự do vào thị trường Anh. 

Mặc dù vậy, các quy định của thị trường chung yêu cầu khai báo xuất khẩu và điều này sẽ làm tăng thêm chi phí cho các doanh nghiệp, khiến thương mại từ Đông sang Tây sẽ khó khăn hơn nhiều.

Khi nước Anh tách khỏi các quy định của EU, hàng hóa có thể phải chịu sự kiểm tra cả về hải quan và nguồn gốc xuất xứ, thậm chí đối với các sản phẩm nông nghiệp còn phải kiểm tra an toàn thực phẩm

Các doanh nghiệp Bắc Ireland đang tỏ ra băn khoăn. Đảo Anh là đối tác thương mại lớn nhất của Bắc Ireland, với kim ngạch lên tới gần 25 tỷ bảng mỗi năm. Phần lớn trong số này là hàng hóa bán lẻ hoặc sản xuất nhỏ, nhưng chủ yếu là nông sản.

Khoảng 98% các nhà xuất khẩu vào Anh là các doanh nghiệp nhỏ không quen với các thủ tục rườm rà. Ngành hậu cần nói rằng họ không thể chuẩn bị khi những câu hỏi lớn như liệu hàng hóa từ Bắc Ireland có áp thuế hải quan hay không vẫn chưa được quyết định.

Tuy nhiên, Chính phủ đang đưa ra những thông điệp lẫn lộn. Ông Colin Murray thuộc Đại học Newcastle cho biết các bộ trưởng thường cam kết với người dân trong nước rằng họ sẽ phá bỏ các quy định phiền hà của EU. 

Nhưng với việc gợi ý rằng chỉ cần kiểm soát hạn chế ở Biển Ireland, họ cũng ngụ ý rằng sự tách rời khỏi các quy định của thị trường chung EU sẽ là rất hạn chế.

Cả hai bên đang đều thiếu lòng tin. Điều này một lần nữa lại được thể hiện khi Chính phủ Anh khước từ yêu cầu của EU về việc mở một văn phòng tại Belfast (Bắc Ireland) để cho phép EU giám sát việc tuân thủ các điều khoản của nghị định thư.

Thời gian còn lại là rất ít. Do Chính phủ Anh khẳng định rằng sẽ không kéo dài thời gian chuyển tiếp ra sau tháng 12/2020, hiện chỉ còn 8 tháng trước khi các quy định thương mại mới có hiệu lực.

Tuy nhiên, Tiến sỹ Katy Hayward thuộc Đại học Queen Belfast cho biết có rất ít dấu hiệu của việc chuẩn bị cho những hoạt động kiểm tra như vậy, như việc thuê nhân viên hải quan mới hay xây dựng địa điểm cho xe tải xếp hàng.

Mối lo ngại lớn nhất là các cuộc đàm phán thương mại mà cả hai bên thừa nhận đang có ít tiến triển. Rất có thể những cuộc đàm phán sẽ kết thúc mà không đạt được một thỏa thuận thương mại nào.

Nếu điều đó xảy ra, thuế quan sẽ được tính đối với nhiều loại hàng hóa, nhất là thực phẩm, và nghị định thư nêu trên sẽ có hiệu lực.

Điều này sẽ yêu cầu áp dụng các quy tắc của thị trường chung EU chống lại việc trợ cấp nhà nước đối với bất kỳ công ty nào có hoạt động kinh doanh chủ yếu ở Bắc Ireland, ngay cả khi họ có trụ sở tại đảo Anh.

Một số người Bảo thủ ủng hộ Brexit cho rằng nếu không có thỏa thuận, nghị định thư này có thể bị “phớt lờ”.

Nhưng điều đó không chỉ có nghĩa là nước Anh vi phạm các nghĩa vụ hiệp ước, mà còn khơi lại câu hỏi hóc búa mà nghị định thư này được xây dựng để giải quyết: Làm thế nào để tránh một “biên giới cứng” với Ireland. 

Vấn đề Bắc Ireland có thể tiếp tục là vấn đề then chốt trong vòng đàm phán Brexit trực tuyến thứ hai giống như trong vòng đàm phán đầu tiên.