Dự báo về đại dịch COVID-19 trong tương lai

Nhiều nhà khoa học dự đoán sẽ có thêm một đợt bùng phát dịch COVID-19 mới, nhưng làn sóng dịch này sẽ bị ngăn chặn bởi vắc xin và sự thận trọng hơn của con người. Tại Mỹ, vùng dịch lớn nhất thế giới, người dân có thể có cuộc sống bình thường trở lại vào mùa hè năm nay.

Dịch bệnh COVID-19 dường như đã suy yếu khi số ca nhiễm mới, số bệnh nhân nhập viện, tử vong trên toàn cầu vì đại dịch chưa bao giờ giảm nhanh như thời gian gần đây. Nhiều người cho rằng đây là dấu hiệu cho thấy dịch bệnh sắp kết thúc. 

Sau một năm hứng chịu sự tàn phá của dịch bệnh và bị cản trở tiếp xúc với cộng đồng, nhiều người dân Mỹ cảm thấy việc được giải thoát đang trong tầm tay. Hầu hết các nhà khoa học cũng tin rằng nước Mỹ sẽ chiến thắng virus và có lại được cuộc sống gần giống như trước khi đại dịch xảy ra. 

Trong một cuộc phỏng vấn của New York Times, toàn bộ 21 người được hỏi đều lạc quan rằng thời kì tồi tệ nhất của dịch bệnh đã qua và cuộc sống có thể bắt đầu bình thường trở lại vào mùa hè này. 

Song, các nhà nghiên cứu cũng lo ngại nước Mỹ, đang ở gần vạch đích, có thể lại đang đánh giá thấp virus. Hiện nay, đã có ba loại vắc xin được phê duyệt ở Mỹ và đều có hiệu quả cao. Sau một thời gian khởi đầu chậm chạp, việc triển khai tiêm chủng đang lấy đà trở lại. 

Việc tiêm chủng sẽ bắt đầu phát huy hiệu quả trong nhiều tuần nữa. Trong khi virus đang biến đổi nhanh hơn dự kiến, các biến thể mới này có thể phần nào vượt qua được hệ thống miễn dịch. Biến thể mới nhất, B.1.526, được phát hiện tại thành phố New York trong tuần này. Biến thể khác là CAL.20C, đáng ngại không kém, đang lây lan nhanh chóng tại California. Các nhà khoa học cũng cho biết biến thể với tốc độ lây lan nhanh được phát hiện lần đầu ở Anh sẽ chiếm ưu thế ở Mỹ vào cuối tháng 3.

Bên cạnh đó, con đường trở lại một cuộc sống bình thường còn phụ thuộc vào nhiều ẩn số như độ hiệu quả của vắc xin, hiệu quả của vắc xin đối với các biến thể mới và tốc độ tiêm chủng của loài người để có thể ngăn chặn quá trình tiến hoá thêm của virus. Đặc biệt, ẩn số lớn nhất là hành vi của con người, liệu những người đang tuyệt vọng muốn trở về cuộc sống bình thường, có đủ kiên nhẫn để có thể tiếp tục đeo khẩu trang và giữ khoảng cách với gia đình, bạn bè? Các doanh nghiệp, văn phòng và trường học sẽ đóng cửa được trong bao lâu nữa? 

Số ca tử vong do COVID-19 có thể sẽ không còn tăng nhanh như trong quá khứ, điều tồi tệ nhất có thể đã qua. Nhưng các chuyên gia lo ngại nếu người Mỹ mất cảnh giác quá sớm, nhiều bang đã dỡ bỏ các hạn chế trong khi các biến thể virus tiếp tục lan rộng ở Mỹ cũng như ở những nơi khác, một đợt bùng phát dịch tiếp theo có thể sẽ xảy ra trong những tuần tới.

Các nhà khoa học gọi đó là làn sóng COVID-19 thứ tư. "Với các biến thể mới, về cơ bản chúng ta đang đối mặt với đại dịch trong một đại dịch.", Adam Kucharski, nhà dịch tễ học tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London, cho biết.

Sự sụt giảm là có thật, nhưng vẫn có những dấu hiệu đáng lo ngại

Mỹ hiện đã ghi nhận hơn 29 triệu ca bệnh và hơn 500.000 người chết vì đại dịch. Tỷ lệ ca nhiễm mới đã giảm 35% trong hai tuần qua, theo cơ sở dữ liệu của The New York Times. Số người nhập viện giảm 31% và tử vong giảm 16%. Tuy nhiên, các con số vẫn ở mức cao như hồi tháng 11/2020. Hàng nghìn người không qua khỏi vì đại dịch mỗi ngày. Và không có gì đảm bảo rằng các tỷ lệ này sẽ tiếp tục giảm. 

Marc Lipsitch, một nhà dịch tễ học tại Trường Y tế Công cộng Harvard TH Chan ở Boston, cho biết: "Dịch bệnh suy giảm, nhưng các con số không mong muốn vẫn ở mức cao thì chưa phải là tin tốt. Lấy xu hướng giảm làm lý do để mở cửa trở lại là cách để đạt được những con số thậm chí còn cao hơn.".

Vào cuối tháng 11/2020, Thống đốc Gina Raimondo của Rhode Island, Mỹ đã hạn chế các cuộc tụ tập xã hội và một số hoạt động thương mại trong toàn bang. 8 ngày sau, số ca bắt đầu giảm. Xu hướng này sau đó đã bị đảo ngược khi bang này dỡ bỏ các hạn chế được 8 ngày. 

Các chuyên gia cho biết đợt suy giảm của dịch bệnh vừa qua ở Rhode Island và hầu hết các bang khác là kết quả của sự kết hợp của nhiều yếu tố. Thứ nhất, ngày càng có nhiều người có khả năng miễn dịch, do đã từng bị nhiễm virus hoặc nhờ tiêm chủng, Thứ hai là những thay đổi trong hành vi phòng chống dịch của người dân. Cuối cùng là do một chút ảnh hưởng của nhiệt độ và độ ẩm đối với sự tồn tại của virus. 

Các bang ghi nhận nhiều ca nhiễm COVID-19 như Montana và Iowa, có thể gần với khả năng miễn dịch cộng đồng hơn các bang khác. Nhưng chỉ riêng khả năng miễn dịch tại một số khu vực không thể giải thích cho sự suy giảm ca bệnh trên khắp thế giới. Các loại vắc xin COVID-19 đang được ưu tiên cho nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất như người cao tuổi, người có bệnh nền. Điều này có thể lý giải cho sự sụt giảm số ca nhập viện và tử vong hiện nay.

Song người trẻ tuổi mới là nhóm thúc đẩy sự lây lan của mầm bệnh, và hầu hết trong số họ chưa được tiêm chủng. Phần lớn vắc xin COVID-19 trên thế giới đã được các quốc gia giàu mua lại, những quốc gia này đã tích trữ nhiều hơn một tỷ số liều cần thiết để chủng ngừa cho toàn bộ người dân. Việc tiêm chủng không thể giải thích tại sao các ca bệnh lại giảm ngay cả ở những quốc gia có ít người được tiêm phòng. Các nhà khoa học cho biết, nguyên nhân lớn nhất góp phần vào sự giảm mạnh các ca nhiễm là một điều đơn giản hơn, đó là sự thay đổi hành vi của cộng đồng.

Các nhà lãnh đạo ở Mỹ và các nước khác đã tăng cường các biện pháp phòng dịch sau các kỳ nghỉ lễ lớn dịp cuối năm. Ngoài ra, những quyết định của mỗi cá nhân cũng rất quan trọng, Lindsay Wiley, một chuyên gia về luật và đạo đức sức khỏe cộng đồng tại Đại học Mỹ ở Washington, cho biết. 

"Mọi người tự nguyện thay đổi hành vi của mình khi thấy bệnh viện địa phương bị ảnh hưởng nặng nề, và khi nghe về các đợt bùng phát dịch trong khu vực của họ. Nếu đó là lý do mà mọi thứ đang được cải thiện, thì xu hướng giảm này cũng có thể bị đảo ngược rất nhanh chóng nếu người dân chủ quan.", bà Lindsay nói.

Theo nhiều nhà nghiên cứu, đường cong đi xuống của các trường hợp nhiễm COVID-19 ban đầu che giấu sự gia tăng theo cấp số nhân của các trường hợp nhiễm B.1.1.7 - loại biến thể được xác định lần đầu tiên ở Anh. 

Ashleigh Tuite, một chuyên gia mô hình bệnh truyền nhiễm tại Đại học Toronto, cho biết: "Chúng tôi đang nhìn thấy hai đường cong dịch bệnh. Biến thể B.1.1.7 được cho là dễ lây lan hơn và gây gây tử vong nhiều hơn, dự kiến sẽ trở thành loại virus chiếm ưu thế ở Hoa Kỳ vào cuối tháng 3. Số trường hợp nhiễm biến thể mới ở Mỹ đã tăng từ 76 trường hợp ở 12 bang vào ngày 13/1 lên hơn 1.800 ca ở 45 bang. Ca bệnh thực tế có thể cao hơn nhiều. Việc dỡ bỏ các hạn chế trên khắp nước Mỹ và mở cửa trở lại hoàn toàn có thể dẫn đến B.1.1.7 và các biến thể khác bùng nổ.

Một làn sóng COVID-19 mới sắp đến, nhưng có thể được giảm thiểu

Phần lớn các nhà khoa học đều dự đoán về một đợt lây nhiễm thứ tư vào cuối tháng 3 hoặc tháng 4; nhưng nhấn mạnh rằng đó không phải là điều không thể tránh khỏi, nếu các giới chức và các cá nhân duy trì các biện pháp phòng ngừa trong vài tuần nữa. Một số ít các chuyên gia lạc quan hơn, nói rằng họ mong đợi các loại vắc xin hiệu quả cao và một đợt triển khai tiêm chủng mở rộng sẽ ngăn chặn virus. Trong khi, một số ít chuyên gia khác đứng trung lập.

Tiến sĩ Anthony Fauci, Giám đốc Viện Dị ứng và Các bệnh Truyền nhiễm Quốc gia, cho biết: "Chúng ta đang ở ngã ba đường, nơi tình hình có thể diễn ra tốt đẹp hoặc có thể xấu đi". Cho đến nay, vắc xin đã được chứng minh là hiệu quả hơn kỳ vọng trong việc ngăn ngừa các triệu chứng nặng của COVID-19 và tử vong ở gần như tất cả những người được tiêm phòng. Hiện tại, khoảng 1,4 triệu người Mỹ được tiêm chủng mỗi ngày. Hơn 45 triệu người Mỹ đã nhận được ít nhất một liều vắc xin. 

Một nhóm các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle ước tính nếu một triệu người Mỹ được tiêm chủng mỗi ngày sẽ hạn chế được làn sóng COVID-19 thứ tư. 

"Nhưng các biến thể mới đã thay đổi hoàn toàn điều đó. Nó là thách thức lớn về mặt khoa học. Mọi thứ đang chuyển biến rất, rất nhanh.", tiến sĩ Joshua T. Schiffer, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm, người đứng đầu nghiên cứu, cho biết.

Natalie Dean, nhà thống kê sinh học tại Đại học Florida tự nhận thấy mình "lạc quan hơn chút". "Chúng ta thật ngớ ngẩn khi coi thường vắc xin", bà nói, đồng thời lưu ý các lvắc xin đủ hiệu quả chống lại biến thể B.1.1.7.

Một mùa hè "bình thường" có thể trở lại

Bất chấp những bất ổn, các chuyên gia dự đoán đợt bùng phát cuối cùng (nếu có) sẽ hạ nhiệt vào khoảng đầu mùa hè. Nếu chính quyền ông Biden giữ lời hứa tiêm chủng cho mọi người Mỹ trưởng thành, các biến thể sẽ bị vắc xin đẩy lùi. Tiêm phòng, khả năng miễn dịch tự nhiên và việc người dân ra ngoài nhiều khi thời tiết ấm lên đủ để ngăn chặn bất cứ đợt bùng phát lớn nào, dù đây chưa hẳn là miễn dịch cộng đồng, theo Youyang Gu, chuyên gia dữ liệu độc lập.

Số ca bệnh tiếp tục giảm. Quan trọng hơn, các ca nhập viện và tử vong sẽ hạ tới mức không đáng kể, đủ để mở cửa trở lại đất nước. Stefan Baral, chuyên gia dịch tễ tại Trường Y tế Công cộng Johns Hopkins Bloomberg, cho biết: "Đôi khi mọi người mất đi cái nhìn thực tế rằng vắc xin sẽ ngăn ngừa các ca nhập viện và tử vong. Đó mới thực sự là điều mà mọi người quan tâm.".

Ngay cả khi dịch bệnh tiếp tục bùng phát, người dân vẫn cần đeo khẩu trang ở nơi công cộng và thực hiện giãn cách xã hội, vì một lượng đáng kể trong cộng đồng chưa được tiêm phòng, bao gồm trẻ em.

"Nếu kiểm soát mọi thứ chặt chẽ, chúng ta sẽ có một mùa hè bình thường.", Emma Hodcroft, chuyên gia dịch tễ học phân tử tại Đại học Bern, Thụy Sĩ, cho biết.

Virus vẫn sẽ lưu hành, nhưng ở mức độ nào phụ thuộc vào độ hiệu quả của chương trình tiêm chủng. Dữ liệu về vắc xin khá tích cực, nhưng nó không ngăn chặn hoàn toàn sự lây truyền của virus.

Shweta Bansal, chuyên gia mô hình bệnh truyền nhiễm, Đại học Georgetown, nhận định: "Hiệu quả của vắc xin không ở mức 0, cũng không phải 100. Con số nằm trong ngưỡng nào sẽ rất quan trọng. Vắc xin phải đủ hiệu quả để chúng ta không cần tiêm cho 100% dân số.".

Về lâu dài, công chúng đặt câu hỏi liệu virus có bị tiêu diệt khi cả người lớn và trẻ em ở Mỹ đã chủng ngừa? Đến nay, tất cả các chuyên gia từng được phỏng vấn đều nói không. Ngay cả sau khi phần lớn dân số nước này được dùng vắc xin, COVID-19 sẽ xuất hiện thành từng cụm, tận dụng các lỗ hổng để lây lan.

Nhiều năm sau đó, nCoV vẫn lưu hành ở mức độ thấp, như cảm lạnh hoặc cúm mùa. Các nhà khoa học cho biết nỗi lo lớn nhất hậu đại dịch là các biến thể mới sẽ ít nhạy cảm hơn với vắc xin. Hàng tỷ người trên toàn thế giới vẫn không được bảo vệ, mỗi lần lây nhiễm lại mang đến cho virus cơ hội đột biến.

Hiện tại, mỗi người trong chúng ta có thể giúp đẩy lùi đại dịch bằng cách tiếp tục cẩn trọng trong vài tháng nữa, cho đến khi đường cong này phẳng vĩnh viễn.