Thiếu lao động, doanh nghiệp Nhật Bản tranh giành nhân công tại Việt Nam và nhiều nước Đông Nam Á

Doanh nghiệp Nhật Bản gặp khó vì không đủ nhân lực trong nước. (Ảnh: Nikkei Asian Review)

Watami xây dựng cơ sở đào tạo tại Singapore để đảm bảo nhân lực cho công ty tại quê nhà

Watami, công ty điều hành chuỗi quán rượu kiểu Nhật Bản, đã thành lập liên doanh tại Singapore để hỗ trợ cho những người có nhu cầu làm bài kiểm tra kĩ năng cho chương trình visa mới của Nhật Bản.

Theo Nikkei Asian Review, bằng cách nhanh chóng xây dựng cơ đào tạo tại Singapore, Watami kì vọng sẽ vượt qua các đối thủ khác để đảm bảo đủ nguồn nhân lực cho công ty tại Nhật Bản.

Ban đầu, Watami sẽ gửi công nhân từ Campuchia đến Nhật Bản, nơi công ty vận hành chuỗi nhà hàng.

"Chúng tôi sẽ tiếp nhận những nhân viên nước ngoài một cách ổn định", ông Takeshi Oda, giám đốc của Watami, cho hay. Đồng thời, ông còn nói thêm rằng số lượng nhân công sẽ tăng theo thời gian.

Liên doanh tại Singapore, được thành lập cùng ITbook Holdings (một công ty tư vấn quản lí có trụ sở ở Tokyo), sẽ làm việc với các trường dạy tiếng Nhật và doanh nghiệp khác ở các nước láng giếng. Liên doanh không chỉ cử công nhân đến nhà hàng Watami mà còn giới thiệu họ với các chủ nhà hàng khác ở Nhật Bản.

Tenpo Ryutsuu NET hợp tác với cơ quan nhà nước của Việt Nam

Vào cuối tháng 4, Tenpo Ryutsuu NET (một công ty hỗ trợ nhà hàng có trụ sở tại Tokyo) cũng đã thành lập trung tâm đào tạo ở Việt Nam nhờ mối quan hệ hợp tác với cơ quan phục vụ công cộng của Việt Nam.

Tuy nhiên, vẫn có những rào cản cần phải vượt qua trước khi các doanh nghiệp Nhật Bản có thể đưa nhân lực mới về nước. Nhật Bản hiện chưa hoàn thiện các chi tiết về việc kiểm tra và các tiêu chuẩn khác trong luật nhập cư sửa đổi. Ngoài ra, Nhật Bản cũng nổi tiếng vì thường bóc lột sức lao động của các tu nghiệp sinh.

Luật nhập cư sửa đổi cũng có thể tạo ra lỗ hổng

Tại một trường nội trú ở ngoại ô Phnom Penh khai giảng vào tháng 4, có 20 người Campuchia trong độ tuổi 20 - 30 đang học tiếng Nhật từ sáng đến tối.

Trường được quản lí bởi One Visa, một công ty khởi nghiệp có trụ sở tại Tokyo và chuyên cung cấp dịch vụ xin visa trực tuyến theo luật di trú sửa đổi. Họ có kế hoạch gửi sinh viên tốt nghiệp cho các nhà điều hành nhà hàng tại Nhật Bản vào cuối năm nay.

Các sinh viên rất háo hức và tránh trò chuyện hoặc ngủ trong lớp học. "Tôi muốn thành thạo tiếng Nhật và kiếm được một công việc tốt ở Nhật Bản", một sinh viên 28 tuổi đăng kí vào trường sau khi nghỉ việc tại một công ty công nghệ thông tin, chia sẻ.

Nhà trường không thu học phí. Thay vào đó, One Visa nhận được phí giới thiệu từ các nhà tuyển dụng tương đương 30% thu nhập hàng năm của một ứng viên.

"Khi cạnh tranh trong hoạt động tuyển dụng nhân sự nước ngoài trở nên gay gắt ở Nhật Bản, chúng tôi sẽ nhanh chóng xây dựng nguồn lao động ở nước ngoài có thể được gửi đến các công ty Nhật Bản", Giám đốc điều hành One Visa Albert Okamura nói.

Hai loại thị thực mới của luật nhập cư sửa đổi

Luật nhập cư sửa đổi trích dẫn hai loại thị thực "kĩ năng cụ thể" và cho phép tối đa 345.150 người nước ngoài nhập cảnh và làm việc tại Nhật Bản trong năm năm tới.

Loại 1 cho phép người nước ngoài làm việc đến 5 năm trong các ngành dịch vụ nhà hàng, chăm sóc điều dưỡng, nông nghiệp và 11 ngành công nghiệp khác đang trải qua tình trạng thiếu lao động nghiêm trọng.

Loại 2 được áp dụng cho các ngành xây dựng và đóng tàu. Những người có visa loại này có thể ở lại Nhật Bản, miễn là hợp đồng lao động của họ được gia hạn. Người có thị thực loại 1 có thể chuyển sang loại 2 nếu họ đáp ứng một số yêu cầu nhất định.

Xây dựng, nông nghiệp, chăm sóc điều dưỡng và 77 ngành khác đã khai thác "tu nghiệp sinh" trong nhiều năm nay. Các tu nghiệp sinh đến Nhật Bản để học hỏi các kĩ năng mà họ kì vọng có thể áp dụng khi về nước.

Người lao động bị trả lương thấp và bị lạm dụng

Tuy nhiên, chương trình này bị chỉ trích vì cho phép người sử dụng lao động thuê lao động nước ngoài với mức lương thấp và lạm dụng họ theo nhiều cách khác nhau.

Các nhà môi giới thu phí lên tới 800.000 yen (7.400 USD) trước khi gửi một công nhân đến Nhật Bản. Khi tới nơi, các tu nghiệp sinh thường nhận thấy mình bị mắc kẹt trong điều kiện làm việc tồi tệ.

Tính đến cuối tháng 10/2018, có khoảng 310.000 tu nghiệp sinh nước ngoài ở Nhật Bản.

Chính phủ Nhật Bản hợp tác với Việt Nam, Campuchia, Philippines để xoa dịu lo ngại về vấn đề lạm dụng nhân lực

Chính phủ Nhật Bản đang cố gắng xoa dịu lo ngại rằng các hành vi lạm dụng của chương trình trên có thể tiếp diễn với luật di trú sửa đổi. Họ đang làm việc trên các hiệp định song phương để loại bỏ các nhà môi giới phi đạo đức và đặt ra các qui tắc để giải quyết các vấn đề khi xảy ra lạm dụng.

Biên bản ghi nhớ đã được kí kết với Philippines, Campuchia và ba quốc gia khác. Các cuộc đàm phán với bốn nước khác, bao gồm cả Việt Nam và Trung Quốc, đang diễn ra.

Các hiệp định này khác nhau theo từng nước. Ví dụ, Campuchia và Mông Cổ gửi công nhân đến Nhật Bản thông qua các tổ chức chứng nhận nhà nước, bao gồm cả những người được chỉ định theo chương trình tu nghiệp sinh công nghệ.

Các hiệp định sẽ không giải quyết được tất cả vấn đề vì chúng không ràng buộc về mặt pháp lý và không có gì đảm bảo hệ thống môi giới cũ sẽ bị loại bỏ.

Trong khi đó, các cuộc đàm phán với Việt Nam, nhà cung cấp tu nghiệp sinh lớn nhất cho Nhật Bản, được cho là đang trở nên rối rắm.

Chương trình tu nghiệp sinh còn có một nhược điểm khác. Người nước ngoài đăng kí và đến Nhật Bản thường trở về nước sau ba năm. Nhiều người muốn ở lại lâu hơn nhưng không thể vượt qua các rào cản như các bài kiểm tra kĩ năng.

Các loại thị thực mới cho phép ở lại lâu hơn. Người có thị thực loại 1 có thể ở lại đến năm năm mà không cần phải thi thêm.

Hiện tại, một số công ty đang cố gắng đưa các tu nghiệp sinh đã trở về nhà trở lại. 

Vào tháng 4, Esuha (công ty có trụ sở tại TP HCM cử 2.000 người Việt Nam đến Nhật Bản mỗi năm thông qua chương trình tu nghiệp sinh) đã tổ chức cuộc họp cho khoảng 100 người vừa trở về muốn làm việc tại Nhật Bản một lần nữa. Họ đang liên hệ với hơn 20 công ty Nhật Bản có thể quan tâm tới việc nhận lại lao động.