Số phận hàng trăm tỷ USD dự trữ ngoại hối của Nga đang nằm trong tay Trung Quốc

Tính đến cuối năm 2021, Nga có khoảng 631 tỷ USD dự trữ quốc tế, trong đó có khoảng 21% là vàng được cất trong nước, 4% là quyền rút vốn đặc biệt (SDR). Hầu hết số còn lại là trái phiếu và ngoại tệ ở nước ngoài, bao gồm khoảng 140 tỷ USD nhân dân tệ ở Trung Quốc.

Số tiền để ở các ngân hàng Phương Tây chắc chắn bị phong tỏa. Liệu Nga có thể tiếp cận số nhân dân tệ và SDR nói trên hay không sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào quyết định của chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình.

Tiền tệ quốc tế

Tất cả thành viên của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đều được phân bổ một khoản dự trữ có tên gọi quyền rút vốn đặc biệt (SDR), tương ứng với quy mô nền kinh tế quốc gia. Những tài sản dự trữ trên có thể được quy đổi thành 5 loại tiền tệ được IMF coi là “có thể sử dụng tự do” bao gồm: USD, Euro, bảng Anh, yen Nhật và kể từ năm 2016 có thêm nhân dân tệ (CNY).

Các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt do Mỹ, Anh, Liên minh châu Âu và Nhật Bản áp đặt lên Nga về cơ bản đã chặn cơ hội quy đổi với bốn loại tiền tệ đầu tiên. Điều đó khiến Trung Quốc, quốc gia không tham gia vào các lệnh trừng phạt, trở thành con đường duy nhất để Nga có được ngoại tệ mạnh.

Ông David Andrews, người đã làm việc gần một thập kỷ tại IMF, cho rằng ngay cả Trung Quốc cũng có thể không sẵn lòng giúp Nga lách các lệnh trừng phạt do các đối tác lớn nhất toàn cầu đưa ra.

Ông Andrews, hiện là nhà tư vấn của Trung tâm Phát triển Toàn cầu tại Washington, cho biết: “Về cơ bản, Nga đang bị mắc kẹt với đồng SDR, trừ khi Trung Quốc ra tay. Tôi thực sự không thấy động lực để Trung Quốc giúp đỡ Nga. Không tham gia vào các biện pháp trừng phạt là một chuyện. Công khai phá vỡ chúng là một việc khác”.

Ông Eswar Prasad, một giáo sư Đại học Cornell về chính sách thương mại quốc tế, cựu quan chức IMF và nhà phân tích Trung Quốc, cho biết nếu Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đồng ý với bất kỳ yêu cầu nào của Nga về việc trao đổi SDR của mình lấy nhân dân tệ, thì một giao dịch như vậy cũng chỉ có "giá trị hạn chế trong việc bảo vệ giá trị của đồng rúp (ruble) trên thị trường toàn cầu".

Nguyên nhân là đồng nhân dân tệ không dễ để mua và bán tại những nền kinh tế phát triển theo định nghĩa “có thể sử dụng tự do” của IMF. Điều này làm cho nhân dân tệ không hiệu quả trong thương mại.

Ông Prasad đề cập đến thỏa thuận giữa Nga và Trung Quốc: “Sẽ đơn giản hơn nếu Ngân hàng Trung ương Nga kích hoạt việc hoán đổi song phương với Ngân hàng Trung ương Trung Quốc và đổi đồng rúp lấy nhân dân tệ”.

Theo Bloomberg, cuộc chiến đang thử thách lời cam kết của Chủ tịch Tập Cận Bình hồi tháng 2/2022 về một quan hệ “không giới hạn” với ông Putin. Phương Tây và đồng minh đang tăng cường trừng phạt và ép Bắc Kinh phải lên tiếng phản đối hành động quân sự của Nga.

Những ngày gần đây, ông Tập đang hối thúc Moscow tham gia đàm phán và Đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc bỏ phiếu trống thay vì phủ quyết việc lên án cuộc tấn công.

Vào ngày 2/3, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Vương Nghị nói với người đồng cấp của mình tại Ukraine rằng Trung Quốc “đặc biệt lo lắng” cho công dân Ukraine. Điều này thể hiện rõ mong muốn của Bắc Kinh ngăn cản cuộc chiến này leo thang.

Tài sản được IMF phân bổ tương đương 4% trong 643 tỷ USD dự trữ của Nga tại thời điểm 18/2. Tổng thống Joe Biden phát biểu trong Thông điệp Liên bang rằng “quỹ chiến tranh” của Tổng thống Vladimir Putin giờ đây đã “vô giá trị”. Mặc dù vậy, theo các quan chức Mỹ và châu Âu, các lệnh trừng phạt chỉ đóng băng khoảng một nửa số dự trữ này.

Mỹ quyết tâm dùng mọi biện pháp để ngăn cản Nga thu lợi từ nguồn dự trữ của IMF, một quan chức Bộ Tài chính Mỹ nói.

Ông cho biết thêm, nếu Ngân hàng Trung ương Nga có thể thu lại một trong bốn ngoại tệ lớn là USD, Euro, bảng Anh, yen Nhật bằng cách giao dịch đồng SDR thì những khoản tiền này cũng sẽ bị đóng băng do các lệnh trừng phạt.

Vị thế của Nga hiện tại tương tự như Iran do các lệnh trừng phạt vì chương trình hạt nhân. Một chuyên gia giấu tên về vấn đề Iran cho biết, chính quyền Biden chưa tìm ra bằng chứng cho thấy Iran có thể trao đổi SDR lấy nhân dân tệ từ Trung Quốc.

Bộ Tài chính Mỹ từ chối phát biểu về khả năng Iran trao đổi SDR với Trung Quốc. Ngân hàng Trung ương Nga và Trung Quốc đều không lên tiếng khi được hỏi.

Văn phòng báo chí IMF cho biết tổ chức này không quyết định việc các quốc gia sử dụng đồng SDR bởi những giao dịch sử dụng đồng tiền này được các quốc gia tự thỏa thuận.

Một người phát ngôn của IMF từ chối trả lời khi được hỏi về việc các nước khác có sẵn lòng mua SDR từ Nga hay không.

Đồng SDR được IMF phát hành thường nằm trong bảng cân đối kế toán của các ngân hàng trung ương, trừ trường hợp các nước tìm được đối tác để trao đổi SDR lấy các loại tiền tệ có thể sử dụng. Năm 2021, Nga đã nhận được 17,6 tỷ USD trong số 650 tỷ USD mà IMF phân bổ cho 190 nước thành viên để chống lại dịch bệnh COVID.

Một nhóm 41 hạ nghị sĩ và thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa vào ngày 28/2 đã gửi thư tới Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Janet Yellen. Bức thư đã yêu cầu chính quyền ông Biden thúc giục các quốc gia thành viên của IMF đồng ý không tạo điều kiện cho giao dịch với SDR của Nga. Đồng thời bức thư cũng yêu cầu IMF không phân bổ thêm SDR cho Nga.

140 tỷ USD trái phiếu

Theo ước tính của Australia & New Zealand Banking Group (ANZ), Ngân hàng Trung ương Nga và các quỹ tài sản đang nắm số lượng trái phiếu Trung Quốc trị giá khoảng 140 tỷ USD. Những tài sản này có thể là thứ mà Nga tìm đến trong khi vướng phải các lệnh trừng phạt trên toàn cầu.

Nhà phân tích Raymond Yeung viết trong một bài báo cáo: “Ngân hàng Trung ương Nga có thể đang nắm giữ 80 tỷ USD, trong khi đó Quỹ tài sản quốc gia nắm 60 tỷ USD còn lại”.

Tổng cộng lại, con số tài sản nợ Nga nắm giữ tương đương gần 1/4 tổng lượng trái phiếu Trung Quốc được nước ngoài nắm.

Ông Yeung nói: “Lượng trái phiếu Trung Quốc và nhân dân tệ đang nắm giữ là số tài sản và tiền tệ lớn mà Nga có thể tiếp cận”.

“Chúng tôi đang theo dõi liệu Nga có thanh lý số tài sản này hay không nếu [đồng nhân dân tệ] cần thiết cho hoạt động giao dịch”.

Nga có khả năng sẽ sử dụng tài sản nợ và hệ thống thanh toán xuyên quốc gia của Trung Quốc để chống lại ảnh hưởng từ các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Trung Quốc có thể trở thành chiếc phao cứu sinh cho Nga nếu Bắc Kinh quyết định chống lại những nỗ lực của phương Tây nhằm cô lập Moscow khỏi hệ thống tài chính quốc tế.

Việc Ngân hàng Trung ương Trung Quốc trao đổi tiền tệ trị giá nhiều tỷ USD với Ngân hàng Trung ương Nga sẽ giúp cung cấp thanh khoản cho các doanh nghiệp hai nước.

Trung Quốc cũng đã cho phép các ngân hàng Nga sử dụng hệ thống thanh toán quốc tế của riêng mình, được cho là giải pháp thay thế cho SWIFT. Hiện tại, lệnh trừng phạt đã khiến một vài ngân hàng của Nga bị cấm sử dụng SWIFT.