Siêu đô thị công nghệ của Trung Quốc lo rơi vào bẫy thu nhập cao

Bẫy thu nhập cao

Năm 2018, GDP của Thâm Quyến đạt 2.420 tỷ nhân dân tệ (tương đương 372 tỷ USD), lần đầu tiên vượt qua Hong Kong. Trước năm 1980, GDP của Thâm Quyến chỉ bằng 0,2% của Hong Kong.

Theo World Bank, trong 40 năm qua, GDP bình quân đầu người của Thâm Quyến đã tăng vọt từ 200 USD lên 30.000 USD, đứng đầu trong số các thành phố tại đại lục và tiệm cận với mức của Hàn Quốc.

"Khi thu nhập bình quân đầu người và chi phí bình quân đầu người tăng lên, Thâm Quyến cần phải có năng suất lao động cao hơn. Trong quá trình này, không chỉ có bẫy thu nhập trung bình mà Thâm Quyến đang phải đối mặt với bẫy thu nhập cao", cựu Phó Thị trưởng Thâm Quyến Tang Jie phát biểu hồi tháng 11 năm ngoái.

"Để tránh bẫy thu nhập cao, Thâm Quyến cần phải tái cấu trúc nền kinh tế. Song, bất kỳ chính sách nào cũng sẽ dẫn đến sự suy giảm năng lực sản xuất truyền thống và giảm doanh thu thuế", ông Tang - hiện đang là giáo sư của Trường Kinh tế và Quản lý thuộc Học viện Cáp Nhĩ Tân, nhận định.

Bẫy thu nhập cao có thể phản ánh sự trì trệ trong tăng trưởng kinh tế, nhưng nó còn có thể chỉ ra những vấn đề sâu xa với động lực tăng trưởng và mô hình phát triển của một quốc gia hoặc thành phố, SCMP lưu ý.

Khi một xã hội bước vào giai đoạn thu nhập cao, nhu cầu phúc lợi xã hội của người dân sẽ tăng lên, nhưng những chi phí phúc lợi cao không thực tế có thể dẫn đến khủng hoảng tài khóa và nợ công, nhà phân tích Luo Zhiheng của Yuekai Securities lập luận.

Sau cùng, ngành công nghiệp chế tạo sẽ sa sút khi các nhà máy dần chuyển sang các nền kinh tế mới nổi để tránh chi phí lao động cao và điều này có thể đe dọa chuỗi cung ứng trong nước, ông Luo nói thêm. Hơn nữa, khoảng cách giàu nghèo cũng có thể nới rộng.

Cuộc thử nghiệm

Là nơi thử nghiệm cho các cải cách theo định hướng thị trường của Bắc Kinh, Thâm Quyến từng nổi tiếng với văn hóa sao chép và các nhà máy với công việc tay chân vất vả. 

Song ngày nay, Thâm Quyến là mái nhà của nhiều tên tuổi lớn trong ngành công nghệ Trung Quốc, như Huawei Technologies - nhà sản xuất thiết bị viễn thông lớn nhất thế giới; Tencent - đế chế truyền thông đa phương tiện; và DJI - nhà sản xuất máy bay không người lái lớn nhất thế giới.

Theo dữ liệu chính thức, Thâm Quyến hiện có 3 triệu doanh nghiệp và 6 triệu nhân tài. Mặt khác, chi phí lao động tăng vọt và bong bóng bất động sản phình to đã khiến Thâm Quyến trở nên kém hấp dẫn trong mắt các nhà sản xuất có kế hoạch xây dựng nhà máy mới.

Tốc độ tăng trưởng GDP của Thâm Quyến đã tụt xuống dưới 10% kể từ năm 2014. Đến năm 2019, tăng trưởng GDP của trung tâm công nghệ này đạt 6,7% nhưng đến năm ngoái thì giảm xuống 3,1% do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.

Ông Guo Wanda, Phó Chủ tịch Điều hành của Viện Phát triển Trung Quốc (CDI) tại Thâm Quyến, đồng ý với giáo sư Tang Jie rằng siêu đô thị công nghệ này có nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập cao.

SCMP dẫn lời ông Guo nói chi phí đất đai và nhân công tăng cao trong vài năm qua có thể sẽ khiến hoạt động sản xuất đi xuống, vì doanh nghiệp sẽ chọn xây nhà máy ở những nơi có chi phí thấp ở nước ngoài.

"Khi doanh nghiệp rời đi, Thâm Quyến có nguy cơ chảy máu chất xám, dòng vốn chảy ra nước ngoài và cuối cùng là suy thoái kéo dài", ông Guo cảnh báo.

Để đối phó với những thách thức về tái cơ cấu nền kinh tế, giáo sư Tang cho rằng rủi ro có thể giảm đáng kể với sự phụ trợ của các ngành công nghiệp mới nổi, vì công nghệ mới thường giúp kinh tế tăng trưởng bền vững hơn.

Ông Tang đưa ra nhận định dựa trên kết quả của một dự án do chính quyền Thâm Quyến triển khai nhằm hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong giai đoạn 2012 - 2015. Khi đó, Thâm Quyến đã chi 4 tỷ nhân dân tệ để giúp đỡ 7.500 doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và trung bình (MSME).

Kết quả là, giá trị gia tăng trong các doanh nghiệp MSME này tăng từ 33,2 tỷ nhân dân tệ lên 105,8 tỷ nhân dân tệ trong 4 năm. Chính quyền Thâm Quyến kết luận rằng chính sách tài trợ vốn đã trực tiếp khuếch đại sản lượng của MSME lên 4,4 lần.

Dự án của chính quyền Thâm Quyến còn giúp số đơn xin cấp bằng sáng chế tăng hơn hai lần từ 76.000 năm 2012 lên 187.000 năm 2015. Chi tiêu hàng năm cho nghiên cứu và phát triển (R&D) cũng tăng gấp đối trong cùng kỳ. Tỷ lệ đơn xin cấp bằng sáng chế của 7.500 MSME trong tổng số đơn của Thâm Quyến tăng từ 4,7% lên 12,2% trong 4 năm.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp quy mô vừa vẫn hoạt động tốt hơn so với các công ty nhỏ và siêu nhỏ, dù dự án của thành phố Thâm Quyến cung cấp nhiều hỗ trợ cho nhóm doanh nghiệp nhỏ hơn, ông Tang lưu ý.

Mục tiêu mới

Theo một bản kế hoạch do chính quyền Thâm Quyến công bố tháng 12 năm ngoái, siêu đô thị công nghệ này đang đặt mục tiêu tăng gấp đôi sản lượng GDP và thu nhập bình quân đầu người trong vòng 15 năm tới bằng cách ưu tiên các lĩnh vực liên quan đến phát triển mạch tích hợp, trí tuệ nhân tạo và y sinh học.

Mục tiêu mới cho thấy Thâm Quyến dự đoán tăng trưởng GDP trong 15 năm tới sẽ thấp hơn đáng kể so với 15 năm trước, khi quy mô nền kinh tế của thành phố này nhảy vọt gần 5 lần từ 580 tỷ nhân dân tệ năm 2006 lên 2.800 tỷ nhân dân tệ năm 2020.

Thâm Quyến được hưởng lợi lớn nhờ vị trí gần gũi với Hong Kong, một cửa ngõ quan trọng vào Trung Quốc đại lục. Tuy nhiên, luật an ninh quốc gia mới đã làm dấy lên lo ngại rằng vị thế trung tâm tài chính toàn cầu của Hong Kong có thể bị ảnh hưởng, và điều đó có thể gây hại cho Thâm Quyến.

Ông Guo Wanda của CDI lưu ý, quả thật trong 20 năm đầu của thời kỳ cải cách và mở cửa thì sự đi lên của Thâm Quyến chủ yếu gắn liền với Hong Kong, vì nhiều doanh nghiệp Hong Kong sang lập nhà máy ở Thâm Quyến. Nhưng giờ đây, các ngành sản xuất lẫn dịch vụ ở Thâm Quyền đều không còn phụ thuộc vào Hong Kong.

Vị phó chủ tịch của CDI còn nói thêm, chức năng tài chính của Hong Kong "vẫn còn nguyên" và một số công ty có trụ sở tại Thâm Quyến đang cân nhắc niêm yết chéo ở đặc khu hành chính này.

Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Joe Biden được dự đoán là sẽ tiếp tục áp dụng chiến lược đối đầu với các công ty Trung Quốc như Huawei, khả năng tiếp cận nguồn vốn nước ngoài, công nghệ và thị trường của Thâm Quyến có thể giảm sút.