Ông Trump có quyền ân xá cho chính mình và các con trước khi rời Nhà Trắng?

Hôm 1/12, tờ New York Times (NY Times) dẫn lời hai nguồn tin cho biết vào tuần trước, đương kim Tổng thống Trump đã trò chuyện cùng luật sư riêng Rudy Giuliani về khả năng ân xá cho vị luật sư này.

NY Times cũng cho biết Tổng thống Trump đã hỏi các cố vấn về khả năng ân xá trước cho ba người con lớn của ông dù chưa bị khởi tố hay kết tội. Năm 2018, ông Trump thậm chí còn cho rằng ông có "quyền lực tuyệt đối" để ân xá cho bản thân dù tuyên bố này bị nhiều học giả về luật hiến pháp phản đối.

Reuters đã tổng hợp một số điểm chính về quyền ân xá của ông Trump. Nhìn chung, quyền ân xá có phạm vi rất rộng nhưng không mang tính tuyệt đối.

Một người có thể được ân xá dù chưa bị khởi tố?

Mặc dù lệnh ân xá thường được trao cho các cá nhân đã bị truy tố, song nó cũng có thể bảo vệ cho các cá nhân đã thực hiện những hành vi chưa dẫn đến việc tố tụng, Reuters cho hay. Tuy nhiên, lệnh ân xá không thể áp dụng cho các hành vi chưa xảy ra.

Tòa án Tối cao Mỹ đã làm rõ điểm này trong một vụ án năm 1866. Theo đó, cơ quan này tuyên bố quyền ân xá "áp dụng cho mọi hành vi phạm tội mà pháp luật đã biết, và có thể được thi hành ở bất kì thời điểm nào sau khi ban hành, bao gồm trước khi tiến hành thủ tục tố tụng hoặc trong thời gian bị kết tội và xét xử".

Hầu hết các lệnh ân xá tại Mỹ đều được trao cho các cá nhân đã bị truy tố và kết án. Chỉ riêng năm 1977, Tổng thống Jimmy Carter đã ân xá cho hàng trăm nghìn "người trốn quân dịch" để không phải phục vụ trong cuộc chiến tranh tại Việt Nam những năm trước đó.

Quyền ân xá của tổng thống Mỹ có giới hạn?

Quyền ân xá, được nêu trong Hiến pháp Mỹ, là một trong các quyền có phạm vi rộng nhất đối với tổng thống Mỹ. Các nhà lập quốc coi quyền ân xá là một cách để thể hiện lòng thương xót và phục vụ lợi ích cộng đồng.

Theo luật, các cơ quan chính phủ không được quyền xem xét lại lệnh ân xá và tổng thống Mỹ không cần phải đưa ra lí do cho lệnh ân xá.

Tuy nhiên, sức mạnh của lệnh ân xá không phải là tuyệt đối. Đặc biệt, lệnh ân xá chỉ áp dụng cho các tội liên bang, không áp dụng với tội ở cấp bang và địa phương.

Phạm vi của lệnh ân xá rộng đến đâu?

Theo Reuters, phạm vi của lệnh ân xá hiện không rõ ràng.

Lệnh ân xá mà cựu Tổng thống Gerald Ford trao cho người tiền nhiệm Richard Nixon là rất rộng. Cựu Tổng thống Nixon được miễn tất cả các tội hình sự mà ông phạm phải hoặc có thể đã tham gia trong nhiệm kì của mình.

Tuy nhiên, Tòa án Tối cao Mỹ chưa bao giờ đưa ra phán quyết liệu lệnh ân xá có phạm vi rộng như trên có hợp pháp hay không. Một số học giả lập luận rằng các nhà lập quốc có lẽ mong muốn các lệnh ân xá phải cụ thể, cho thấy phạm vi của lệnh sẽ có giới hạn nhất định.

Ông Trump có thể ân xá cho các con và cấp dưới?

Tổng thống Trump có quyền ân xá cho những người thân cận, bao gồm các thành viên trong gia đình ông.

Năm 2001, cựu Tổng thống Bill Clinton đã ân xá cho em trai cùng cha khác mẹ Roger Clinton, người bị kết án vì tàng trữ ma túy tại bang Arkansas.

Tổng thống Clinton đã ân xá cho khoảng 450 người, trong đó có ông Marc Rich - một nhà tài trợ của Đảng Dân chủ đã bỏ trốn khỏi đất nước vì bị truy tố về tội trốn thuế.

Ông Trump sẽ ban lệnh ân xá gì cho các con hoặc luật sư Giuliani?

Các con của Tổng thống Trump chưa bị cáo buộc về bất kì tội hình sự nào và không rõ ông sẽ ban lệnh ân xá gì cho ba người con này.

Ông Cyrus Vance, công tố viên quận Manhattan (bang New York) đã tiến hành một cuộc điều tra hình sự đối với ông Trump và công ty gia đình Trump Organization.

Trong hồ sơ đệ trình lên tòa, ông Vance (Đảng Dân chủ) nói cuộc điều tra có thể tập trung vào các gian lận ngân hàng, thuế và bảo hiểm cũng như làm giả hồ sơ kinh doanh của công ty gia đình ông Trump.

Reuters không rõ cuộc điều tra của công tố viên Cyrus Vance đang ở giai đọa nào. Ông Vance cũng chưa chính thức truy tố ai.

Trong khi đó, công tố viên bang New York, bà Letitia James, đang tiến hành điều tra gian lận thuế của ông Trump và Trump Organization.

Cuộc điều tra của bà James (Đảng Dân chủ) bắt đầu sau khi cựu luật sư của ông Trump là ông Michael Cohen nói với Quốc hội rằng đương kim Tổng thống Mỹ có lúc thổi phồng giá trị tài sản để giảm lãi vay và phí bảo hiểm, có lúc lại hạ thấp giá trị tài sản để đóng ít thuế bất động sản.

Vào tháng 10, con trai Eric Trump của đương kim Tổng thống Mỹ, hiện là Phó Chủ tịch Trump Organization, phải cho lời khai tại tòa án vì bị cáo buộc tham gia sâu vào một hoặc nhiều giao dịch đang bị điều tra.

Ông Trump gọi các cuộc điều tra của công tố viên Vance và James là hành vi quấy rối có động cơ chính trị.

Lệnh ân xá của tổng thống Mỹ, vốn chỉ có thể được cấp cho các tội phạm liên bang, đương nhiên sẽ không áp dụng cho các cuộc điều tra cấp bang và quận.

Hiện chưa rõ luật sư Rudy Giuliani có khả năng đã phạm những tội gì. Các công tố viên liên bang ở quận Manhattan đang điều tra một số giao dịch kinh doanh của ông Giuliani ở Ukraine, song phía luật sư riêng của ông Trump luôn phủ nhận các cáo buộc. Ông Giuliani cũng phủ nhận ông từng trò chuyện với Tổng thống Trump về việc ân xá.

Bình luận trên Twitter vào ngày 1/12, ông Giuliani nói: "Chưa bao giờ có cuộc thảo luận nào. Báo chí dẫn một nguồn ẩn danh và đưa tin sai sự thật".

Ông Trump có thể ân xá cho chính mình?

Hiện tại chưa có câu trả lời chắc chắn cho câu hỏi này. Chưa tổng thống nào trước đây thử tự ân xá cho họ nên tòa án cũng chưa bao giờ xen vào.

Ông Brian Kalt, giáo sư luật hiến pháp tại Đại học Bang Michigan, cho biết: "Khi mọi người hỏi tôi liệu một tổng thống Mỹ có thể tự ân xá cho họ không, tôi cho là ông ta có thể. Hiến pháp Mỹ không qui định cụ thể về vấn đề này".

Nhiều chuyên gia pháp lí cho rằng việc tự ân xá sẽ vi hiến vì nó vi phạm nguyên tắc cơ bản là không ai có quyền tự xét xử chính mình.

Ông Trump có thể cố gắng tự ân xá trước cho bản thân để đề phòng khả năng bị truy tố sau khi rời nhiệm sở.

Để tòa án có thể ra phán quyết về tính hợp lệ của lệnh ân xá, một công tố viên liên bang sẽ phải buộc tội ông Trump và ông Trump trình lệnh ân xá để bảo vệ mình, giáo sư Kalt giải thích.