Nguy cơ gì nếu Việt Nam cứ cố gắng hưởng lợi từ thương chiến Mỹ - Trung?

Bài viết trên Bloomberg nhận định, vốn là động lực tăng trưởng của Đông Nam Á, Việt Nam có tầng lớp trung lưu trẻ và ngày càng mở rộng, hàng loạt hiệp định thương mại tự do và ngành sản xuất chế tạo đang bùng nổ. 

Các doanh nghiệp từ Google của Alphabet cho đến Crate & Barrel Holdings đang lần lượt đầu tư vào Việt Nam khi chuỗi cung ứng đang di cư khỏi Trung Quốc – từng đóng vai trò là công xưởng của thế giới trong hai thâp kỷ qua.

Thế nhưng, dần dần Việt Nam nhận thấy kỳ vọng đang vượt xa thực tế. Ngày càng có nhiều doanh nghiệp phàn nàn về các cảng và đường bị tắc nghẽn, chi phí lao động và đất đai tăng vọt và các quy định không được nới lỏng đủ nhanh. 

Tapestry Inc., chủ sở hữu của các thương hiệu Coach và Kate Spade, than phiền về việc đầu tư cho cơ sở hạ tầng không đủ khiến cho một số container phải chờ "lênh đênh" trên biển. 

Eclat Textile, nhà cung ứng cho Nike, cho biết họ cần đa dạng đầu tư ngoài Việt Nam, bao gồm cả các địa điểm có chi phí thấp hơn.

Nếu không thể theo dõi nhanh tiến độ trong việc thu hẹp khoảng cách về cơ sở hạ tầng, thì Việt Nam có nguy cơ đánh mất lợi thế hiện tại, Bloomberg nhận định. 

Chính những lợi thế này đã thu hút rất nhiều khách hàng nhà cung cấp đồ chơi của Bain & Co. kể từ năm 2015, Gerry Mattios, Phó Chủ tịch của Bain & Co. có trụ sở tại Singapore, chia sẻ. Chi phí có thể lớn hơn lợi ích, từ đó đẩy nhà sản xuất đến Sri Lanka hoặc Campuchia, ông nói.

Hiện tại, dòng tiền vẫn tiếp tục chảy vào Việt Nam. Trong 8 tháng đầu năm 2019, tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã giải ngân tăng 6,3% lên 12 tỉ USD so với cùng kì năm 2018, theo số liệu của Chính phủ. Số lượng dự án đăng ký mới tăng 25% lên 2.406.

Vậy sẽ có nguy cơ gì nếu Việt Nam cứ cố gắng hưởng lợi từ thương chiến?

Hạ tầng cảng biển

Cơ sở hạ tầng là thách thức lớn đối với Việt Nam, nhất là các cảng biển. Theo số liệu từ Bloomberg Intelligence (BI), Trung Quốc khẳng định có đến 6 trong số 10 cảng hàng đầu về lưu lượng container trên thế giới, bao gồm cả Thượng Hải ở vị trí số 1, trong khi hai cảng lớn nhất của Việt Nam là cảng Sài Gòn và cảng Cái Mép lần lượt ở vị trí 25 và 50.

Cảng Tân Hiệp Phước ở TP HCM. (Ảnh: Yen Duong/Bloomberg)

Tỉ trọng của Việt Nam trong lưu lượng container toàn cầu chỉ chiếm 2,5% trong năm 2017 so với 40% đối với Trung Quốc. 

Khả năng vận chuyển container của Việt Nam sẽ cần phải tăng trưởng gần gấp đôi mức 10 - 12% của thập kỷ trước, cũng như tăng gấp đôi trong các hoạt động giao nhận và vận chuyển hàng hóa của bên thứ ba để bắt kịp nhu cầu mới, nghiên cứu BI cho thấy.

Lee Klaskow, Chuyên gia phân tích ngành cấp cao tại Bloomberg Intelligence, cho hay: "Dòng tweet của Tổng thống Donald Trump cho rằng việc làn sóng di cư ra khỏi Trung Quốc đến Việt Nam sẽ là một quá trình kéo dài. 

Việt Nam thiếu cơ sở hạ tầng hàng hải, các cảng container lớn và một mạng lưới vận chuyển cần thiết để tăng trưởng năng lực xuất khẩu nhanh chóng. Việt Nam khó có thể bắt kịp với năng lực thương mại sâu sắc của Trung Quốc chỉ trong vài năm".

Chính phủ Việt Nam ước tính sẽ tốn khoảng 80 - 100 nghìn tỉ đồng (tương đương 3,44 - 4,31 tỉ USD) để phát triển các cảng biển. Các giao dịch lớn, xoay quanh các cảng mới hoặc cải tạo các cảng cũ, vẫn chưa có kết quả.

Sự tắc nghẽn tại các cảng thường sẽ dẫn đến chi phí tồn kho gia tăng và dây chuyền sản xuất ít đa dạng hơn, vốn rất hạn chế với hàng hóa không nhạy cảm với thời gian, theo phân tích của BI. 

Điều gì sẽ giúp ích cho Việt Nam? Đầu tư lớn cho nhà kho, cảng biển, nhà ga đường sắt và kho container nội địa. BI cũng khuyến nghị có một công ty vận tải container quốc gia hoặc bán quốc gia để hỗ trợ thương mại xuyên biên giới quy mô lớn.

Nhu cầu chắc chắn đang tăng lên. Theo trang web của Cục Hàng hải Việt Nam, hơn 530 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển qua cảng biển Việt Nam, tăng 20% so với một năm trước đó. Khối lượng hàng hóa xuất khẩu được xử lý tăng 15% lên tới 142,8 triệu tấn. 

Và 18,1 triệu TEU container đã được vận chuyển vào Việt Nam trong năm ngoái, tăng 26% so với năm trước đó.

(Nguồn: Bloomberg)

"Với tình hình hiện tại, Việt Nam không thể đáp ứng nhu cầu của hàng loạt công ty nếu họ chuyển đến", ông Tsai Wen Jui, Chủ tịch của nhà sản xuất yên xe đạp DDK Group có trụ sở tại Đài Loan, cho biết trong một cuộc phỏng vấn tại văn phòng ở Bình Dương. 

Ngay cả khi 5% các công ty Đài Loan tại Trung Quốc chuyển đến Việt Nam, cơ sở hạ tầng sẽ bị quá tải, ông nói.

Một Nhà máy tại Khu công nghiệp Bàu Bàng, tỉnh Bình Dương. (Ảnh: Yen Duong/Bloomberg)

DDK Group đã liên doanh với Becamex IDC (có Warburg Pincus hậu thuẫn) để quản lý một khu vực rộng 200 mẫu của khu công nghiệp ở tỉnh Bình Dương chỉ dành cho các công ty Đài Loan. 

Mặc dù ông Tsai tỏ ra hài lòng với chất lượng của những con đường bên trong công viên, nhưng ông lại than vãn về việc thiếu đường cao tốc để đối phó với giao thông tiếp tục tắc nghẽn.

Giá bất động sản

"Giá đất cũng là một hạn chế", ông Tsai nói. Chi phí đất đai trong khu công nghiệp Bàu Bàng đã tăng gấp đôi lên 80 USD/m2 so với thời điểm ba năm trước. 

Giá tại một số công viên ở tỉnh Bình Dương đã tăng lên 150 USD/m2 từ mức 65 USD/m2 trong năm 2016, ông Tsai nói thêm.

một nhà máy đang được xây dựng ở tỉnh Bình Dương. (Ảnh: Yên Dương / BloombergM)

Không chỉ Bình Dương có tình trạng sốt đất. Giá cho thuê bất động sản công nghiệp tăng gấp đôi trong nửa đầu năm 2019 đối với một số tỉnh thành khác như 54,6% ở Bình Dương và 31,1% tại Tây Ninh; phía Tây Bắc TP HCM. 

Tại Hải Dương, phía đông Hà Nội, giá đã tăng 29,4%, theo dữ liệu của Savills Plc. Tỷ lệ chiếm dụng tại các khu vực này cũng tăng vọt, dẫn đầu là tỉnh Tây Ninh với tốc độ tăng trưởng 63,6%, dữ liệu cho thấy.

Chi phí nhà ở tại Hà Nội và TP HCM cũng tăng mạnh, với giá nhà chung cư Hà Nội bật tăng 20% trong quý II/2019 so với năm trước, trong khi giá nhà chung cư tại TP HCM đã tăng 4% trên thị trường sơ cấp so với cùng kì.

Các chính sách

Việt Nam đã đạt được những bước tiến trong bảng xếp hạng về mức độ dễ dàng trong kinh doanh của Ngân hàng Thế giới (WB) và Chỉ số Cạnh tranh của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF). 

Việt Nam tăng cường tính thân thiện đối với doanh nghiệp thông qua cải cách đầu tư, tư nhân hóa các công ty Nhà nước và các chính sách thương mại tự do.

Việt Nam đạt 33 điểm theo thang điểm từ 0 đến 100 (0 là tham nhũng rất cao, và 100 là không có tham nhũng) trong chỉ số tham nhũng năm 2018 của Tổ chức Minh bạch Quốc tế. 

Lực lượng lao động

Việt Nam cũng có lợi thế về lực lược lao động. Theo số liệu từ Phòng Dân số Liên Hợp Quốc (UNPD), tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (từ 15 đến 64 tuổi) sắp cao hơn mức trung bình trên toàn châu Á và trên toàn thế giới đến năm 2025. 

Và Chính phủ Việt Nam bày tỏ mong muốn nâng cao tay nghề cho người lao động, từ các trường học cho đến các nhà máy.

Trong một cuộc phỏng vấn, Huang Yung Cheng, Chủ tịch Hội đồng Phòng Thương mại Đài Loan tại tỉnh Bắc Ninh cho biết, một điều khó khăn đối với Việt Nam là cung cấp lao động có trình độ cao cho các công ty công nghệ. 

Các công ty Đài Loan cho biết họ cần thêm 20% đến 30% công nhân để đáp ứng mục tiêu sản xuất, theo biên bản cuộc họp ngày 21/8 giữa các công ty này và các lãnh đạo tỉnh Bình Dương được đăng lên trang web của Chính phủ. 

Cuộc chiến giành lấy tài năng khiến chi phí lao động gia tăng, trong đó tiền lương cho các ứng cử viên có trình độ tiếng phổ thông tăng khoảng 60% so với cùng kì năm trước tại Bình Dương.

Nhìn rộng hơn, mức lương tối thiểu của Việt Nam năm 2018 là 180 USD/tháng, rẻ hơn nhiều so với ở Thái Lan (274 USD) và ở mức cạnh tranh so với Campuchia (170 USD), theo Suan Teck Kin và Manop Udomkerdmongkol, Chuyên viên phân tích tại United Overseas Bank. 

Mức lương tối thiểu Campuchia đã tăng lên 182 USD/tháng vào đầu năm 2019, trong đó có những lời đồn thổi về việc tăng thêm tiền lương tối thiểu ngay trong tháng tới.

"Việt Nam khó mà tiệm cận với lực lượng lao động, người tiêu dùng hoặc cơ sở hạ tầng khổng lồ của Trung Quốc", Sean King, Phó Chủ tịch cấp cao của Park Strategies LLC, cho biết trong một email. "Hơn nữa, năng suất của Việt Nam thấp hơn 25 - 30% so với tỷ lệ PRC. Nói tóm lại, chỉ có một Trung Quốc đại lục mà thôi".