Nga và Trung Quốc dần loại bỏ đồng USD để tiến tới 'liên minh tài chính'?

Trong quí I năm nay, lần đầu tiên tỉ trọng giao dịch bằng đồng USD trong thương mại song phương Nga - Trung giảm xuống dưới 50%, theo dữ liệu gần đây của Ngân hàng Trung ương Nga (RCB) và Dịch vụ Hải quan Liên bang Nga.

Cụ thể, đồng bạc xanh chỉ được sử dụng cho 46% giao dịch thương mại giữa hai nước. Trong khi đó, đồng euro chiếm tỉ trọng cao nhất từ trước đến nay là 30%, còn đồng nội tệ của Nga và Trung Quốc chiếm khoảng 24% - cũng là một mức cao mới.

Theo Nikkei Asian Review, Nga và Trung Quốc đã giảm mạnh việc sử dụng đồng USD trong thương mại song phương từ nhiều năm qua. Cuối năm 2015, khoảng 90% giao dịch thương mại song phương Nga - Trung được thực hiện bằng đồng USD.

Tuy nhiên, sau khi thương chiến Mỹ - Trung nổ ra và Moscow cùng Bắc Kinh khuyến khích nhau tránh xa đồng USD, tỉ trọng này đã giảm xuống còn 51% trong năm 2019.

Ông Alexey Maslov - Giám đốc Viện Nghiên cứu Viễn Đông (IFES) thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga, cho hay chiến lược "giảm bớt tầm ảnh hưởng của đồng USD" của Nga và Trung Quốc đang tiến đến một "thời điểm đột phá", có thể thúc đẩy mối quan hệ này lên thành một liên minh thực sự.

"Mối quan hệ hợp tác của Nga và Trung Quốc trong lĩnh vực tài chính cho chúng ta biết rằng cuối cùng hai nước cũng đang xác định phạm vi cho một liên minh mới với nhau", ông Maslov nói.

"Nhiều chuyên gia dự đoán hai nước có thể thành lập liên minh quân sự hoặc thương mại, tuy nhiên liên minh thực tế thì đang hướng đến lĩnh vực tài chính và ngân hàng. Liên minh tài chính là thứ có thể đảm bảo sự độc lập cho hai nước", Giám đốc IFES lập luận.

Giảm bớt sức ảnh hưởng của đồng USD là ưu tiên hàng đầu của Nga và Trung Quốc kể từ năm 2014, thời điểm hai nước bắt đầu mở rộng hợp tác kinh tế sau khi Moscow bị phương Tây ghẻ lạnh vì sáp nhập bán đảo Crimea.

Thay thế đồng bạc xanh trong các giao dịch thương mại trở thành bước đi cần thiết để Nga tránh lệnh trừng phạt của chính phủ Mỹ.

"Bất kì giao dịch chuyển tiền nào trên thế giới liên quan đến đồng USD đều phải qua tay một ngân hàng Mỹ tại một khâu nào đó", ông Dmitry Dolgin - nhà kinh tế trưởng của ING Bank khu vực Nga giải thích. "Điều đó cho thấy chính phủ Mỹ có thể yêu cầu ngân hàng đó đóng băng các giao dịch chuyển tiền nhất định".

Nga đi trước, Trung Quốc bước theo sau

Quá trình loại bỏ đồng USD khỏi giao dịch thương mại của Nga và Trung Quốc tăng tốc sau khi chính quyền Tổng thống Trump áp thuế quan lên hàng trăm tỉ USD hàng hóa Trung Quốc.

Moscow đã thúc đẩy sáng kiến giảm bớt sức ảnh hưởng của đồng USD trước, từ đó Bắc Kinh cũng dần nhận ra đây là vấn đề quan trọng.

"Chỉ mới gần đây chính phủ Trung Quốc và các tổ chức kinh tế lớn mới bắt đầu cảm thấy họ có thể rơi vào tình cảnh tương tự như các đối tác Nga của chúng tôi, tức trở thành mục tiêu cho các lệnh trừng phạt và thậm chí bị loại khỏi hệ thống SWIFT", ông Zhang Xin - thành viên tại Trung tâm Nghiên cứu Nga tại Đại học Sư phạm Hoa Đông (Thượng Hải), cho hay.

Năm 2014, Nga và Trung Quốc đã kí thỏa thuận hoán đổi tiền tệ trong ba năm trị giá 150 tỉ nhân dân tệ (tương đương 24,5 tỉ USD). Thỏa thuận cho phép mỗi nước tiếp cận tiền tệ của nước còn lại mà không cần phải mua trên thị trường ngoại hối. Thỏa thuận này được gia hạn thêm ba năm vào năm 2017.

Một cột mốc khác xuất hiện khi Chủ tịch Tập Cận Bình viếng thăm Nga hồi tháng 6/2019. Moscow và Bắc Kinh đã kí một thỏa thuận thay thế đồng USD bằng đồng nội tệ cho các giao dịch quốc tế giữa họ.

Thỏa thuận này cũng kêu gọi hai bên phát triển một cơ chế thanh toán thay thế cho hệ thống SWIFT mà Mỹ nắm quyền kiểm soát nhằm thực hiện các giao dịch bằng đồng rúp và nhân dân tệ.

Ngoài giao dịch bằng nội tệ, Nga đã nhanh chóng tích lũy kho dự trữ nhân dân tệ thay cho đồng USD. Đầu năm 2019, Ngân hàng Trung ương Nga (RCB) tiết lộ đã giảm 101 tỉ USD dự trữ ngoại hối bằng USD, tức giảm hơn một nửa tài sản tính bằng đồng bạc xanh của Nga khi đó.

Nhân dân tệ là đồng tiền hưởng lợi nhiều nhất từ động thái này, tỉ trọng của đồng tiền Trung Quốc trong kho dự trữ ngoại hối của Nga tăng từ 5% lên 15% sau khi RCB đầu tư 44 tỉ USD vào đồng nội tệ của Trung Quốc.

Kết quả là, Nga hiện đang chiếm khoảng 1/4 dự trữ nhân dân tệ của thế giới.

Đầu năm nay, Điện Kremlin đã cấp phép cho quĩ đầu tư quốc gia bắt đầu rót tiền vào đồng nhân dân tệ và trái phiếu chính phủ Trung Quốc.

Theo ông Maslov, việc Nga tăng mua đồng nhân dân tệ không chỉ đơn giản là nhằm đa dạng hóa dự trữ ngoại hối mà còn nhằm khuyến khích Bắc Kinh mạnh bạo hơn trong quá trình cạnh tranh giành vị thế dẫn dắt kinh tế toàn cầu của Washington.

Tuy nhiên, hạ bệ đồng USD không phải là mục tiêu dễ dàng.

Ông Jeffery Frankel - một nhà kinh tế tại Đại học Harvard, cho hay đồng USD có ba lợi thế chính: khả năng duy trì giá trị tốt nhờ ít mất giá và lạm phát thấp, qui mô khổng lồ của nền kinh tế Mỹ và việc Mỹ sở hữu thị trường tài chính mở, thanh khoản cao.

Theo ông Frankel, cho đến nay chưa đồng tiền đối thủ nào có khả năng vượt qua đồng USD về ba mặt này.

Tuy nhiên, vị chuyên gia của Đại học Harvard lập luận, dù vị thế của đồng USD hiện còn an toàn, nợ tăng vọt và chính sách trừng phạt mạnh tay của Mỹ có thể làm xói mòn vị thế độc tôn của đồng tiền này trong dài hạn.